Specyfiką branży TSL jest …dynamika. W codziennej pracy transportowca rzadko można określić dokładną rolę, jaką on pełni. W zależności od sytuacji jest przyjmującym zlecenie albo zleceniodawcą. Określenie tej roli ma jednak kluczowe znaczenie dla jego prawnej odpowiedzialności, a sama nazwa umowy – tj. zlecenie transportowe, przewozu czy spedycyjne – nie będzie miało decydującego znaczenia, ponieważ istotniejsza jest jej treść.
UMOWA SPEDYCJI A UMOWA PRZEWOZU
Regulacje tych umów zostały ujęte w zupełnie innych aktach prawnych i o różnych rangach. I tak umowa umowa spedycji została ujęta jednolicie w kodeksie cywilnym – art. 794-804 (TYTUŁ XXVI).
Umową spedycji objęte będą czynności z zakresu organizacji transportu towaru na które mogą składać się:
- działania mające na celu nadanie przesyłki (opakowanie ładunku, oznaczenie go, załadunek)
- odprawę celną
- przygotowanie odpowiedniej dokumentacji
- zorganizowanie przewozu (wyszukanie przewoźnika, który fizycznie przetransportuje towar, ewentualne zadbanie o przeładunek)
- zorganizowanie rozładunku
Z kolei umowa przewozu, w zależności od tego czy mamy do czynienia z transportem krajowym czy międzynarodowym, będzie wymagała analizy przepisów: kodeksu cywilnego (art. 774 – 793), ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe a także Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i Protokół podpisania zostały sporządzone w Genewie dnia 19 maja 1956 r. (Konwencja CMR).
Zawsze jednak istotą umowy przewozu jest wykonywanie odpłatnego transportu osób lub rzeczy. I w zasadzie zobowiązanie do przewiezienia określonego ładunku w imieniu własnym przesądza o pełnieniu roli przewoźnika, ze wszystkimi konsekwencjami.
PRZEWOŹNIK…. SPEDYTOR a może jednak PRZEWOŹNIK UMOWNY?
Jednak w praktycznym obrocie bardzo często mamy do czynienia z jeszcze inną rolą – PRZEWOŹNIKA UMOWNEGO. W tej roli może znaleźć się zarówno tradycyjny przewoźnik, jak i spedytor.
Przewoźnikiem umownym z pewnością będzie przewoźnik, który pod zlecił transport towaru kolejnemu przewoźnikowi (art. 5 Prawa przewozowego)
Spedytor będzie zrównany w obowiązkach z przewoźnikiem:
- jeżeli sam dokona przewozu towaru (art. 800KC)
- jeżeli według treści zlecenia (nawet o nazwie zlecenie spedycyjne) spedytor zobowiązuje się do przewozu w imieniu własnym towaru, nie wykonując żadnych czynności dodatkowych i nawet jeżeli sam tego transportu nie realizował.
- Warto również zwrócić uwagę, że przewoźnikiem umownym może być spedytor,, który został wpisany w poz. 16 lub 17 listu przewozowego CMR.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Dlaczego ustalenie tej roli jest takie ważne? Ponieważ od tego zależy w jakim zakresie i na jakich podstawach będzie się opierać nasza odpowiedzialność.
SPEDYTOR
Z pewnością najmniej obciążony jest spedytor – o ile faktycznie w takiej roli występował.
Zgodnie z Art. 799 Kodeksu cywilnego:
“Spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posługuje się przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze.”
Co oznacza, że spedytor odpowiada jedynie za winę w wyborze.
Kiedy więc spedytor nie będzie odpowiadać za nieprawidłowości w przewozie, za które odpowiada przewoźnik?
- Jeżeli zweryfikował uprawnienia i dane przewoźnik – i przy tej weryfikacji dochował należytej staranności i może to udowodnić (np. posiadając kopie dokumentów rejestrowych i licencji przewoźnika
- Jeżeli przewoźnik spełnia wszystkie wymogi określone przez klienta w zleceniu spedycyjnym,
- Jeżeli (ze względu na panujący zwyczaj a nie wymóg ustawowy) wymagał i zweryfikował ważność polisy OCP
- Jeżeli nie zlekceważył wiarygodnych sygnałów na temat nierzetelności przewoźnika (łatwo dla niego dostępnych) lub niskiej jakości taboru, który nie spełniał wymogów załadowcy.
Jeżeli te wyżej wymienione punkty należytej staranności zostały dochowane to możemy uznać, że spedytor nie będzie odpowiadać za zdarzenia z winy przewoźnika, których skutkiem jest np.:
– opóźnienie w transporcie,
– uszkodzenie ładunku,
– zaginięcie/ kradzież ładunku.
Oczywiście spedytor zawsze odpowiada w całości za swoje działania objęte usługą spedycji – czyli za prawidłowe zorganizowanie transportu towaru. Jeżeli więc przyczyną szkody dla klienta (np. opóźnienia w transporcie, niedostarczenia towaru, zatrzymania towaru w trakcie transportu) są działania lub zaniechania spedytora (np. brak lub nieprawidłowe dokumenty, niewłaściwe dobrany tabor do zlecenia, błąd w wyliczeniach i organizacji trasy) to spedytor ponosi odpowiedzialność zarówno w stosunku do klienta jak i przewoźnika.
PRZEWOŹNIK
Znacznie gorsza jest sytuacja przewoźnika, który zarówno według przepisów krajowych jak i Konwencji CMR odpowiada za realizację umowy przewozu na zasadzie Ryzyka. Oznacza to, że przewoźnik odpowiada za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie pomiędzy jej przyjęciem do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w dostawie bez względu na okoliczności, które to spowodowały. Ta odpowiedzialność jest wyłączona tylko w ściśle określonych przypadkach:
- gdy szkoda wynikła z okoliczności leżących po stronie nadawcy bądź odbiorcy niezawinionych przez przewoźnika bądź właściwości towaru
- gdy przyczyną były: siła wyższa (prawo krajowe) oraz okoliczności, których nie dało się uniknąć i którym następstwom nie można było zapobiec (Konwencja CMR),
- uprawdopodobnienia że szkoda wynikła z: braków lub wadliwość opakowania, niedostateczne oznakowanie towaru, naturalne właściwości towaru, a także ładowanie, rozmieszczanie bądź wyładowywanie towaru przez nadawcę lub odbiorcę
Ponadto w pewnym zakresie może liczyć na ograniczenie tej odpowiedzialności oraz pamiętać o krótki terminie przedawniania roszczeń:
Ograniczenia nie będą znajdować zastosowania przy rażącym niedbalstwie i winie umyślnej.
PRZEWOŹNIK UMOWNY
Wykroczenie poza swoją tradycyjną rolę spedytora lub przewoźnika będzie skutkować zmianą podstaw i zakresu odpowiedzialności. Dalsze skutki wynikają już ze stosownego prawa przewozowego i z zawartych umów ubezpieczenia.
I tak „spedytor”, będący w rzeczywistości przewoźnikiem umownym, musi zatem liczyć się z tym, że:
- ponosi odpowiedzialność na zasadach ryzyka i domniemania winy,
- ponosi pełną odpowiedzialność za swoich podwykonawców (art. 3 konwencji CMR i art. 5 ustawy Prawo Przewozowe),
- nie może powoływać się na żadne ograniczenia i wyłączenia odpowiedzialności wynikające z kodeksu cywilnego (np. na art. 799),
- może powoływać się na ograniczenia i wyłączenia odpowiedzialności wynikające z prawa przewozowego, jednakże takie możliwości są dość ograniczone,
- posiadana przez niego polisa OCS asekuruje wyłącznie od ryzyk spedycyjnych i nie uwzględnia odpowiedzialności spedytora występującego w charakterze przewoźnika umownego,
- w przypadku szkody, w pierwszej kolejności otrzyma roszczenie o odszkodowanie, z którym będzie musiał zmierzyć się sam, gdyż zakład ubezpieczeń nie pokryje szkody z jego polisy OCS.
Z kolei przewoźnik musi liczyć się z innymi ryzykami:
- odpowiedzialnością za wykonywania “pośrednictwa przy przewozie rzeczy”, w ramach którego mieści się nie tylko klasyczna spedycja, ale właśnie także podzlecenie transportu ładunku, przyjętego do realizacji,
- brak objęcia ewentualnego zdarzenia polisą OCP tego przewoźnika umownego (w razie braku odpowiedniej klauzuli),
- odpowiedzialnością za innego przewoźnika jak za działania własne,
- odpowiedzialnością umowną wobec klienta – i to nie tylko w sytuacji gdy zlecenie przewidywało zakaz podzlecenia, ale także w braku jakichkolwiek postanowień w tym zakresie. Zgodnie bowiem przepisami kodeksu cywilnego przewoźnika nie może “podzlecić” transportu innemu podmiotowi bez wyraźnej zgody klienta (zgodnie z art 796 KC w związku z art. 738 KC).
Autor: Anna Widuch – Radca prawny w kancelarii TransLawyers
Foto: pixabay.com