Jednym z głównych obowiązków przewoźnika jest przewiezienie przesyłki we wskazanym terminie. I chociaż z wielu różnych, często niezależnych od niego przyczyn, termin planowanej dostawy może ulec wydłużeniu, to jednak to właśnie przewoźnik ponosi odpowiedzialność za nieterminowe dostarczenie towaru. Jeśli chciałby uchylić się od takiej odpowiedzialności, to na nim spoczywa ciężar dowodu, że przekroczenie terminu przewozu przesyłki wynikało z jednej z okoliczności wyłączającej jego odpowiedzialność, wskazanej przez przepisy.
Odpowiedzi na pytanie, jak odpowiedzialność cywilną przewoźnika reguluje prawo krajowe, odnoszące się do dostawy należy szukać w ustawie z 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe.
„Odpowiedzialność cywilna przewoźnika drogowego jest regulowana w art. 65 ust. 1. Zgodnie z jego treścią: „Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w przewozie przesyłki”.
Przewoźnik nie będzie ponosił jednak takiej odpowiedzialności, jeśli utrata, ubytek, uszkodzenie albo opóźnienie w przewozie przesyłki powstały z przyczyn:
1. występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy,
2. niewywołanych winą przewoźnika,
3. z właściwości towaru,
4. wskutek siły wyższej.
Raz jeszcze przypomnijmy, że to na przewoźniku ciąży dowód, że szkoda lub przekroczenie terminu przewozu wynikały z jednej z powyższych okoliczności.
Limity odszkodowania
Kwestię należnego odszkodowania za nieterminową dostawę określono w art. 83 ust. 1 i 2.
„Jeżeli wskutek zwłoki w przewozie powstała szkoda inna niż w przesyłce, przewoźnik jest obowiązany do zapłacenia odszkodowania do wysokości podwójnej kwoty przewoźnego. Jeżeli wskutek zwłoki w przewozie powstała również szkoda w przesyłce, odszkodowanie ustalone według przepisów art. 81 przysługuje niezależnie od odszkodowania określonego w ust. 1”.
Na przewoźnika mogą zostać nałożone także kary umowne, które nie powinny jednak przekroczyć podwójnej kwoty przewoźnego.
Przedawnienie
Roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki, przedawniają się z upływem 2 miesięcy od dnia wydania przesyłki. Okres przedawnienia z tytułu zwłoki w dostarczeniu liczy się od dnia wydania przesyłki.
Odpowiedzialność przewoźnika według Konwencji CMR
Podczas wykonywania przewozów drogowych międzynarodowych w celach zarobkowych, kwestię odpowiedzialności przewoźnika regulują przepisy Konwencji CMR.
Konwencja doprecyzowuje sytuacje, w której dochodzi do opóźnienia w przewozie. Zgodnie z art. 19:
„Opóźnienie terminu dostawy ma miejsce wówczas, kiedy towar nie został dostarczony w umówionym terminie lub, o ile nie umówiono terminu, jeżeli faktyczny czas trwania przewozu, uwzględniając okoliczności, a zwłaszcza przy przesyłkach drobnych czas niezbędny dla skompletowania pełnego ładunku w normalnych warunkach przekracza czas, jaki słusznie można przyznać starannym przewoźnikom”.
Odpowiedzialność przewoźnika za opóźnienie w transporcie międzynarodowym reguluje art. 17 ust. 1. Treść tego artykułu jest zbliżona do zapisu krajowego:
„Przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy”.
Co jednak ważne, chcąc zwolnić się z powyższej odpowiedzialności, nie może on powołać się na wady pojazdu, którym się posługuje dla wykonania przewozu, ani na winę osoby lub pracowników osoby, u której pojazd wynajął.
Jest to odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka, dla której bez znaczenia pozostaje wina przewoźnika lub jego działania, mogące przyczynić się do powstania opóźnienia. Oznacza to, że przewoźnik zlecający dostawę innemu przewoźnikowi – podwykonawcy, nie zostanie zwolniony z odpowiedzialności za opóźnienia w dostawie, gdy takie będzie mieć miejsce, np. na skutek śnieżycy, zatoru, innego rodzaju utrudnień na drodze lub awarii pojazdu.
Przewoźnik może uchylić się od odpowiedzialności za nieterminową dostawę, jednak w takich, sytuacjach, jakie przewidziano w przepisach krajowych. Art. 17 ust. 2 wskazuje tutaj:
1. winę osoby uprawnionej, jej zlecenie niewynikające z winy przewoźnika,
2. wadę własną towaru,
3. okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.
Punkt 3, sformułowany w sposób dość ogólny w praktyce budzi z reguły najwięcej wątpliwości. Dlatego też przy powołaniu się na niego, organ orzekający zawsze będzie analizował indywidualnie każdy przypadek.
Dla zagadnień związanych z opóźnieniem w dostawie istotny pozostaje również art. 18 ust. 1, wskazujący, że dowód, że opóźnienie w dostawie wynika z jednej z przyczyn wymienionych w art. 17 ust. 2 ciąży na przewoźniku.
Limity odszkodowania
W razie opóźnienia dostawy, jeżeli osoba uprawniona udowodni, że wynikła stąd dla niej szkoda, przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie, które nie może przewyższyć kwoty przewoźnego (art. 23 ust. 5). Osoba uprawniona może zażądać wyższego odszkodowania tylko w przypadku zadeklarowania wartości towaru lub zadeklarowania specjalnego interesu w jego dostawie.
Przepisy konwencji chronią w tym zakresie przewoźników przed wysokimi kwotami odszkodowania, gdy mimo zachowania należytej i wymaganej staranności, nie zdołali dostarczyć towaru w terminie.
Warto zwrócić uwagę nie tylko na sam wskazany w przepisie limit, ale również sformułowania, wskazujące na to, że nie każdy może wystąpić z takim roszczeniem względem przewoźnika, jak i to, że taka osoba musi wcześniej udowodnić powstałą szkodę.
Należy pamiętać również o treści art. 30 ust. 3, który określa, na jakich warunkach możemy dochodzić odszkodowania za nieterminową dostawę. Miejmy zatem na względzie, że opóźnienie dostawy może stanowić podstawę do odszkodowania tylko wtedy, gdy zastrzeżenie zostało skierowane na piśmie w terminie 21 dni od dnia postawienia towaru do dyspozycji odbiorcy.
Przedawnienie
Standardowy termin przedawnienia zgodnie z zapisami Konwencji CMR wynosi jeden rok. Jednak w przypadku złego zamiaru lub niedbalstwa, które według prawa obowiązującego rozpatrujący sprawę sąd uważane jest za równoznaczne ze złym zamiarem, termin przedawnienia wynosi trzy lata. W przypadku opóźnienia dostawy, termin rozpoczyna bieg począwszy od dnia wydania towaru. Dnia wskazanego jako wyjściowy dla biegu przedawnienia nie wlicza się do terminu przedawnienia.
Nieterminowy załadunek
Zarówno przepisy krajowe, jak i międzynarodowe regulują kwestie związane z nieterminową dostawą i opóźnieniem w transporcie drogowym. Czasami jednak może zdarzyć się, że pierwsze problemy pojawią się jeszcze przed wyruszeniem w trasę, na etapie załadowywania towaru.
W przepisach nie znajdziemy żadnych regulacji wskazujących, jak postępować w przypadku nieterminowego załadunku, gdy np. przewoźnik nie podstawia pojazdu na czas w celu przygotowania go do transportu. Jak w takim razie w tej sytuacji kształtuje się odpowiedzialność cywilna przewoźnika drogowego?
Jeśli do opóźnienia dojdzie już na początkowym etapie, jakim jest załadunek, z pomocą powinny przyjść nam postanowienia umowne, które pozostają wtedy wiążące. Jeśli zatem strony zastrzegły w takim przypadku kary umowne, podczas postępowania sądowego będą one brane pod uwagę.
Fot. Bartosz Wawryszuk
