W systemie transportu drogowego występują cztery główne grupy podmiotów, które są powiązane normami wynikającymi z procesu przewozu. Spedytorzy i przewoźnicy zawsze muszą być firmami, podmioty wstępujące w rolę nadawcy lub odbiorcy mogą działać w dowolnej formie. W praktyce do zawarca umowy przewozu dochodzi w momencie złożenia przez przewoźnika podpisu na liście przewozowym (przyjęcie przesyłki). W Konwencji CMR musi on zostać wystawiony w trzech egzemplarzach oraz powinien zawierać nazwę przewoźnika. W przypadku przekazania towaru przez jednego przewoźnika drugiemu to kolejny przewoźnik musi zostać wpisany w drugim egzemplarzu listu przewozowego. Wyklucza to możliwość figurowania innego przewoźnika niż tego, który dokonuje przyjęcia przesyłki do przewozu. W Prawie Przewozowym dowodem zawarcia umowy jest również potwierdzony list przewozowy, gdzie jeden egzemplarz otrzymuje nadawca. Wnioskiem jest, że nadawca, odbiorca i przewoźnik muszą dysponować takimi samymi danymi w momencie przyjmowania towaru do przewozu jego trwania i rozładunku.
Odbiorcą przesyłki może być osoba prywatna lub przedsiębiorstwo. Podmioty te muszą spełnić szereg wymagań, które uprawniają ich do dysponowania przesyłką i gwarantują nieskrępowane działanie przedsiębiorstwa transportowego podczas dostawy towaru. Przepisy prawa umożliwiają ochronę interesu przewoźnika wobec naruszających praktykę odbierających towar, nadawców lub zleceniodawców. Punktem wyjścia są wnioski płynące z terminu na doręczenie przesyłki. Jednym z ważnych elementów transportowej przedsiębiorczości jest wywiązanie się z przewidzianego czasu na dostawę ładunku. Za moment zakończenia przewozu można uważać chwilę, kiedy przewoźnik znajduje się u odbiorcy. Termin przewozu przesyłki jest bowiem zachowany, kiedy przed jego upływem przewoźnik pozostawił do rozporządzenia odbiorcy przesyłkę. Podawanie innego terminu niż umówionego po przybyciu ładunku jest ważną zmianą w zawartej umowie przewozu. Przewoźnik nie musi stosować się do poleceń odbiorcy, które np. powodują zakłócenia w eksploatacji (nowy termin dostawy), naruszają obowiązujące przepisy (samodzielny rozładunek) itp. Zmiana warunków umowy wymaga zapłaty należności wynikających z wprowadzonych modyfikacji. Konwencja CMR mówi o prawie odbiorcy do dysponowania ładunkiem po przybyciu towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania. Odbiorca ma prawo rozporządzać towarem w momencie przekazania mu drugiego egzemplarza listu przewozowego. Wykonanie tego prawa podlega warunkowi, który chroni przewoźnika przed długotrwałym oczekiwaniem na rozładunek. Odbiorca po przyjęciu listu przewozowego powinien tak rozporządzać towarem (np. oględziny towaru i rozładunek), żeby nie przeszkadzać w normalnej eksploatacji przedsiębiorstwa przewoźnika. Jeśli instrukcje (zalecenia) odbiorcy spowodowały koszty, to przewoźnik ma prawo do ich zwrotu. W przypadku przybycia w oznaczonym terminie do odbiorcy może również zdarzyć się, że następują przeszkody w wydaniu np.: odmowa przyjęcia dokumentów i towaru. W tym przypadku przewoźnik w porozumieniu z nadawcą lub działając w interesie osoby upoważnionej do rozporządzania towarem ma prawo do bezzwłocznego wyładowania towaru. Szybki rozładunek leży w interesie nadawcy, ponieważ ustalając termin w jakim ma być wykonany przewóz ponosi on wszelkie koszty a także odpowiedzialność za szkody jakie mógł ponieść przewoźnik na wskutek nieścisłości lub niedostateczności tych danych. Mechanizmem, który powinien ułatwić przewoźnikowi prowadzenie działalności gospodarczej oraz nie generowaniem niepotrzebnych kosztów dla nadawców lub odbiorców w wyniku terminowej dostawy jest możliwość awizacji (przedawizacji).
Analizowane tutaj akty prawne podobnie określają kolejne obowiązki odbiorcy wynikające z przyjęcia przesyłki. W przypadku szkody nie dającej się zauważyć zewnątrz (uszkodzenia niewidocznie w CMR) odbiorca ma 7 dni roboczych na zgłoszenie przewoźnikowi zastrzeżeń. W przeciwnym wypadku spowoduje to wygaśnięcie roszczeń z tytułu ubytku lub uszkodzenia (Prawo Przewozowe). Odbiorcy są odpowiedzialni również za rozładunek, ponoszą także odpowiedzialność za uszkodzenie mienia przewoźnika. Odbiorca i przewoźnik powinni sobie dostarczać ułatwień przy dokonywaniu sprawdzeń i innych ustaleń. Nagromadzenie wielu obowiązków oraz praw jakie przysługują odbiorcy w obydwu aktach prawnych tworzy z tego podmiotu ważną instytucję w procesie przewozu. Sprzeczne z normami zachowania odbiorców mogą mieć źródło w socjalistycznych interpretacjach przepisów, gdzie zastanawiano się czy i kiedy odbiorca staje się stroną umowy przewozu (kwestionowano jego uczestnictwo w umowie jako trzecia strona). Prawidłowe funkcjonowanie odbiorców w obrocie gospodarczym powinno polegać na wywiązywaniu się z nałożonych obowiązków, w czym mogą im pomagać uczciwe firmy spedycyjne dokonując np. terminowych rozliczeń z przewoźnikami. Natomiast jeśli transportowy zleceniodawca zlekceważy normy, którym podlega jego działalność to klienci (odbiorcy) będą zmuszani do wywiązywania się z ustawowo nałożonych na nich obowiązków, które wynikają z przyjęcia (rozporządzania) przesyłką i listem przewozowym.
źródło: Marek Drzymała, Rotary Road Transport
Autor: Bogumił Paszkiewicz
