Czym jest transport kolejowy?
Transport kolejowy można zdefiniować jako jedną z gałęzi transportu lądowego, która wykorzystuje tzw. środki transportu kolejowego (lokomotywy i wagony różnych typów) do przewozu pasażerów i ładunków. Aby ruch pociągów był możliwy, konieczna jest odpowiednia infrastruktura.
Infrastruktura w transporcie kolejowym
Infrastrukturę kolejową można podzielić na dwie główne kategorie:
Liniowa
Obejmuje ona linie kolejowe wraz z przylegającymi do nich pasami terenu. Najbardziej podstawowy podział linii kolejowych opiera się na szerokości torów:
• Normalnotorowe – są najczęściej spotykanym typem linii kolejowych, których rozstaw wynosi 1434 mm.
• Wąskotorowe – linie tego typu mają rozstaw szyn mniejszy od standardowego – zależnie od lokalizacji odstęp między torami wynosi 600-1067 mm. Szyny wąskotorowe występują w Azji i Afryce.
• Szerokotorowe – jak nietrudno się domyślić, rozstaw torów jest tutaj większy niż w normalnotorowych. Wyróżnia się trzy warianty linii szerokotorowych – 1524 mm (spotykane np. w Rosji), 1600 mm (wykorzystywane w Irlandii), 1676 mm (używane np. w Hiszpanii).
Międzynarodowy Związek Kolejowy ustalił również inny podział linii kolejowych, który dzieli je na:
• Magistrale – do tej grupy zalicza się najważniejsze linie kolejowe, których roczne obciążenie przekracza 25 mln ton. Promienie łuków magistral muszą mieć minimum 1200 m, a jeśli występują na nich ograniczenia prędkości, nie schodzą one poniżej 120 km/h.
• Pierwszorzędowe – linie te nie są aż tak znaczące, jak magistrale, ale nadal cechuje je duży ruch – roczne obciążenie mieści się w przedziale 10-20 mln ton. Również tutaj łuki muszą mieć przynajmniej 1200 m, ale obowiązują tutaj bardziej restrykcyjne ograniczenia prędkości – 80-120 km/h.
• Drugorzędne – ta grupa obejmuje tory łączące mniejsze miasta bądź ośrodki przemysłu z liniami pierwszorzędowymi. Rocznie przewozi się po nich od 3 do 10 mln ton, a pociągi mogą się po nich poruszać z prędkością 60-80 km/h. Mniejszy jest też minimalny promień łuku – 600 m.
• Znaczenia miejscowego – w tej kategorii znalazły się wszelkie inne linie, na których przewóz towarów i osób nie przekracza 3 mln ton rocznie. Dopuszczalne są na nich te same prędkości, co na liniach drugorzędnych, ale łuki mogą być znacznie mniejsze – 300 m.
Punktowa
Infrastruktura punktowa obejmuje wszelkie budynki i instalacje o charakterze punktowym, które są niezbędne do punktualnego i bezpiecznego przeprowadzania transportu kolejowego oraz obsługi towarów/pasażerów. Są to więc m.in. rampy i stacje kolejowe, wieże komunikacyjne, centrale kolejowe, zajezdnie. W dalszej części tekstu skupimy się na transporcie kolejowym towarowym.
Wpływ towarowego transportu kolejowego na globalną gospodarkę
Międzynarodowy transport kolejowy jest jedną z kluczowych gałęzi handlu światowego. Oto kilka przykładów tego, jak silnie oddziałuje na globalną gospodarkę:
Obniżenie kosztów transportu
Transport kolejowy towarowy jest o wiele bardziej opłacalny niż transport drogowy na znaczne odległości. Co więcej, w wielu przypadkach pozwala wyeliminować potrzebę magazynowania towarów w trakcie dostawy – pociąg towarowy nie musi zatrzymywać się tak często, jak ciężarówki. Oszczędzamy więc również na wynajmie przestrzeni magazynowej, a często również na czasie, szczególnie gdy transport towarów odbywa się w głównej mierze magistralami. Biorąc pod uwagę ogólne koszty, przewóz z wykorzystaniem pojazdów kolejowych jest często podawany jako drugi najtańszy po transporcie morskim. Jest przy tym znacznie bardziej dostępny.
Zwiększanie efektywności łańcucha dostaw
Korzystanie z tej formy transportu umożliwia uproszczenie łańcuchów dostaw – już samo wyeliminowanie potrzeby magazynowania pośredniego pozwala na znacznie efektywniejsze planowanie łańcuchów dostaw. W wielu przypadkach umożliwia również znaczne ograniczenie pośrednich środków transportu – wystarczy tylko zadbać o dowóz na odpowiedni terminal kolejowy i ewentualne przewiezienie towarów ze stacji końcowej do miejsca docelowego. Organizacja transportu jest jeszcze łatwiejsza, gdy trasa obejmuje wyłącznie linie kolejowe o tej samej szerokości.
Możliwość przewożenia dużych ilości towarów na długie dystanse
Tutaj nie trzeba wiele tłumaczyć – pod względem ilości przewożonych towarów na duże odległości z koleją może konkurować najwyżej transport morski. Nie ma tutaj mowy o tak wyśrubowanych restrykcjach wagowych, jak w przypadku transportu lotniczego. Pojedynczy pociąg może składać się z kilkudziesięciu wagonów, choć normy różnią się w zależności od regionu świata.
Główny człon transportu intermodalnego
Transport szynowy jest nierozerwalną częścią transportu intermodalnego – wagon kolejowy to podstawowa jednostka transportowa w lądowym handlu międzynarodowym. Stanowi ogromnie ważne ogniwo łańcuch dostaw, szczególnie w przewozach na linii Europa-Azja (a zwłaszcza Chiny). Nawet jeśli kolej nie jest głównym środkiem transportu, często wykorzystuje się ją np. przy dowozie towarów do portów morskich lub w pobliże lotnisk, zwłaszcza gdy punkt odbioru towarów znajduje się w znacznej odległości od nich.
Rodzaje transportu kolejowego
Jak można wywnioskować z przytoczonej wyżej definicji, transport kolejowy można podzielić na dwie zasadnicze gałęzie – osobowy i towarowy. To rozróżnienie jest niezwykle ważne ze względu na różnice w wykorzystywanych środkach transportu – oba rodzaje przewozów wymagają różnych lokomotyw i wagonów.
Towarowy transport kolejowy – typy
Towarowy transport kolejowy dzieli się na 3 kategorie na podstawie typów ładunku:
• Transport drobnicowy – służy do przewozu przesyłek o niedużych gabarytach (np. palety, paczki), które nie wypełnią całej objętości kontenera/wagonu. Ceny takiego transportu są rozpatrywane indywidualnie dla ładunku każdego przesyłającego na podstawie wagi (w kg) i objętości (w m3). To najbardziej ekonomiczna forma transportu kolejowego – nie opłacamy całego wagonu/kontenera, a jedynie jego część zajmowaną przez nasz ładunek, dzięki czemu koszty są rozłożone na wszystkich korzystających z danej przestrzeni ładunkowej. Trzeba jednak pamiętać, że taki transport ruszy, dopiero gdy zbiorą się wszystkie przesyłki z danego punktu odbioru.
• Transport kontenerowy – w tym typie przewozów korzysta się z otwartych wagonów, na których stawiane są kontenery. Tę metodę wykorzystuje najczęściej transport intermodalny ze względu na brak konieczności przeładunku towarów przy zmianie środków transportu – wykorzystuje się tu uniwersalne kontenery, które można załadować zarówno na statki, jak i ciężarówki. Towary są najczęściej ładowane w portach bezpośrednio na pociągi lub pośrednie środki transportu i przewożone koleją do miejsca docelowego. Kolejowy transport kontenerowy to najczęściej wybierana opcja przy przewozie towarów z Chin do Europy – te połączenia kolejowe to tzw. Nowy Jedwabny Szlak.
• Transport pełnowagonowy – nazywany również konwencjonalnym. Ładunek zajmuje tutaj całą przestrzeń wagonu dostosowanego do charakteru przesyłki. Ten typ transportu pozwala na przewóz niemal dowolnego rodzaju towarów, choć najczęściej stosuje się go przy materiałach sypkich, cieczach i różnego rodzaju ładunków stałych – np. zboża, paliwa, chemii, węgla, stali, czy rud metali (np. żelaza i miedzi).
Zalety i wady transportu kolejowego
Zalety transportu kolejowego to przede wszystkim:
• Duża ładowność
• Relatywnie niska cena, zwłaszcza przy dłuższych trasach
• Łatwa dostępność
• Niski ślad węglowy
• Stosunkowo duża prędkość przewozu (dotyczy krajów rozwiniętych)
Natomiast wadami są:
• Zależność wielkości ładunku od rozmiarów skrajni kolejowej
• Różnice w szerokościach torów w różnych krajach
• Nadal istnieje ryzyko okradania pociągów
• Znikoma odporność na sytuacje awaryjne (np. wypadki na liniach kolejowych)
Transport kolejowy a globalna gospodarka – podsumowanie
Transport kolejowy jest niezwykle mocno powiązany z globalnym handlem – stanowi jedną z najbardziej opłacalnych metod przesyłu towarów na znaczne odległości. Choć czas transportu jest wyraźnie dłuższy niż przy przewozach samolotowych, kolej wciąż pozostaje jedną z najchętniej wykorzystywanych metod przewozu. Co więcej, jest to obecnie najważniejsze połączenie handlowe Europy z Chinami.
