Pułapki prawne w zleceniach transportowych

Ogólne warunki transportowe (dalej jako OWT), to szczegółowe warunki umowy przewozu lub spedycji zawierane pod różnymi nazwami w zleceniach transportowych lub w formie regulaminów stanowiących załącznik do zleceń czy umieszczanych na stronach przewoźników.

Z założenia zlecenie transportowe powinno być potwierdzeniem ustaleń stron umowy przewozu oraz regulować podstawowe kwestie prawne i organizacyjne istotne w procesie jego realizacji. W praktyce, choć dokument ten jest kluczowy dla przewoźników, to zawiera mnóstwo nieaktualnych, niezgodnych z przepisami, a często nawet wzajemnie sprzecznych klauzul. 

OWT powinno być zgodne z prawem, aktualne, chronić interesy poszczególnych stron umowy, zapewniać instrumenty do skutecznego dochodzenia swoich praw oraz maksymalnie skrótowe i precyzyjne. W praktyce jednak nie zdarza się to często, co powoduje bałagan, bezzasadne obciążenia, niesłusznie uznane reklamacje, a co za tym idzie stratę.

1. Nieskuteczne klauzule kar umownych. Jednym z najczęstszych błędów w umowach transportowych jest zastrzeganie podwójnych sankcji [często nawet w tym samym zapisie] za to samo naruszenie. Na przykład, jeśli umowa przewiduje nałożenie kary za przeładunek towaru bez zgody zleceniodawcy i jednocześnie karę za niewidoczne uszkodzenia, może to być uznane za nieważne. Orzecznictwo wskazuje, że stosowanie więcej niż jednej kary za jedno zachowanie jest niezgodne z prawem.

Brak odmowy przyjęcia zlecenia w umówionym czasie. Częstą pułapką stosowaną w umowach przewozowych jest zapis, który nakłada na przewoźnika odpowiedzialność za brak odmowy przyjęcia zlecenia w określonym czasie. Przykładem jest klauzula, która przewiduje, że brak odpowiedzi w ciągu 30 minut od otrzymania zlecenia oznacza jego automatyczne zaakceptowanie. Takie zapisy w znakomitej większości są nieważne, szczególnie gdy przewoźnik nie ma stałej relacji gospodarczej z kontrahentem.

2. Rażąco wygórowane kary. Wysokość kary umownej powinna być proporcjonalna do wartości frachtu i potencjalnej szkody. Przepisy prawa przewidują, że sąd może zmniejszyć wysokość kary, jeśli uzna ją za rażąco wygórowaną. Przykładowo, zastrzeżenie kary w wysokości równej lub przewyższającej wartość frachtu często jest postrzegane jako nieadekwatne do ewentualnej szkody.

Przykład oszczędności: Przewoźnik, który zaskarżył karę wynoszącą 200% wartości frachtu (20 000 eur) doprowadził do miarkowania jej przez sąd do akceptowalnych 5 000 euro. 

3. Podzlecenie transportu. Ograniczenia dotyczące podzlecenia transportu to częsta praktyka w umowach przewozowych. Zleceniodawcy zastrzegają sobie prawo do nakładania kar, jeśli przewoźnik podzleci transport bez ich zgody. Takie klauzule są zgodne z prawem, ale muszą być jasno określone. Wysokość kary powinna być realistyczna i nie prowadzić do nadmiernego obciążenia przewoźnika, szczególnie gdy podzlecenie nie powoduje realnej szkody po stronie zleceniodawcy.

Przykład oszczędności: Firma transportowa uniknęła zapłaty kary w wysokości 100% wartości frachtu za podzlecenie przewozu, udowadniając w sądzie, że działanie to nie spowodowało żadnej szkody dla zleceniodawcy. Konsultacja z prawnikiem przed podpisaniem umowy pozwoliłaby w ogóle uniknąć tego rodzaju postępowania.

4. Klauzule dotyczące dokumentacji. Umowy przewozowe często przewidują kary za nieterminowe dostarczenie dokumentów związanych z przewozem, takich jak listy przewozowe czy faktury. O ile obowiązek dostarczenia dokumentów jest uzasadniony, to uzależnianie zapłaty za transport od tego warunku może być niezgodne z prawem. Zgodnie z orzecznictwem, świadczenie główne – transport towaru – nie może być warunkowane dostarczeniem dokumentów, które są świadczeniem pobocznym. 

Warto nadmienić, że wydłużenie terminu zapłaty w przypadku opóźnionego dostarczenia dokumentów np. do 90 dni to także w znakomitej większości nieuzasadniona i bezprawna praktyka.

5. Zakaz konkurencji – kiedy jest skuteczny? W umowach transportowych mogą pojawiać się klauzule dotyczące zakazu konkurencji, np. zakaz nawiązywania współpracy z klientami zleceniodawcy przez określony czas po zakończeniu zlecenia. Aby taki zapis był skuteczny, musi spełniać kilka warunków: wskazywać konkretne podmioty, określać krótki i rozsądny okres obowiązywania zakazu oraz przewidywać ekwiwalent finansowy za przestrzeganie zakazu. Zbyt ogólne sformułowanie klauzuli lub brak ekwiwalentu pieniężnego dla przewoźnika może prowadzić do jej nieskuteczności.

Jak uniknąć pułapek prawnych? Przewoźnicy powinni przede wszystkim dokładnie analizować każdą umowę przed jej podpisaniem. Najważniejsze jest, aby zwracać uwagę na:

• jasność i precyzję zapisów dotyczących kar umownych,
• sam fakt zastrzeżenia kar umownych,
• proporcjonalność kar w stosunku do potencjalnych szkód,
• warunki dotyczące podzlecenia transportu,
• klauzule dotyczące terminów dostarczania dokumentów,
• zapisy o zakazie konkurencji,
• wszystkie zapisy dotyczące rozszerzenia lub ograniczenia odpowiedzialności.

W obrocie funkcjonuje całe mnóstwo OWT napisanych przed wieloma laty i kompletnie oderwanych od aktualnego stanu prawnego oraz znanych już rozstrzygnięć sądowych. Bardzo ważnym jest by przed zawarciem takiej umowy zapoznać się z jej treścią i nie przyjąć niekorzystnych zapisów. Jednak jeszcze ważniejszym jest by w swoich OWT przewoźnicy i zleceniodawcy zadbali o takie zapisy, które ich chronią.

Unikanie pułapek prawnych w umowach transportowych wymaga staranności i znajomości przepisów. Kluczem do sukcesu jest przejrzystość umowy i współpraca z osobą, która zadba o zgodność zapisów z prawem. Dzięki temu przewoźnicy mogą skupić się na bezpiecznym i efektywnym wykonywaniu swoich usług, bez obawy o konsekwencje wynikające z niekorzystnych klauzul.

Autor:

Dominika Dutkiewicz: https://www.filipiakbabicz.com/zespol/dominika-dutkiewicz/