Wymiar pracy kierowcy zawodowego
Zanim przejdziemy bezpośrednio do charakterystyki przerywanego systemu czasu pracy, należy przypomnieć założenia obowiązujące dla podstawowego wymiaru czasu pracy kierowcy zawodowego, które reguluje art. 11 i 12 ustawy o czasie pracy kierowców z dnia 16 kwietnia 2004 r. Przerywanym systemem czasu pracy.
Kierowca zawodowy zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy nie może pracować więcej niż 8 godzin na dobę oraz nie więcej niż przeciętnie 40 godzin w tygodniu, trwającym przeciętnie 5 dni, w przyjętym okresie rozliczeniowym, który nie powinien przekraczać 4 miesięcy.
Natomiast tygodniowy czas pracy kierowcy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Można jednak przedłużyć go do 60 godzin, jeżeli średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
Organizując pracę kierowcy zawodowego, należy pamiętać w dodatku, że w każdej dobie przysługuje mu prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Z kolei, gdy świadczy on pracę w porze nocnej (zgodnie z definicją pory nocnej w ustawie o czasie pracy kierowców), jego czas pracy nie może przekraczać 10 godzin między dwoma kolejnymi okresami dziennego odpoczynku albo dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku.
Zastosowanie systemu przerywanego czasu pracy
Istotę przerywanego systemu czasu pracy zawiera art. 16 ustawy o czasie pracy kierowców (w Kodeksie pracy jest to art. 139).
System przerywanego czasu pracy można wprowadzić jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, o których decyduje sam pracodawca. Przepisy prawa pracy doprecyzowują z kolei możliwość wprowadzenia przerywanego czasu pracy, wskazując wśród przesłanek rodzaj świadczonej pracy lub sposób jej organizacji.
Wracając jednak do ustawy o czasie pracy kierowców, poza zaistnieniem szczególnie uzasadnionych przypadków, zatrudnienie kierowcy w przerywanym systemie czasu pracy wymaga ponadto przyjęcia z góry ustalonego rozkładu. W rozkładzie tym przewiduje się nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. Wynika to z obowiązkowego odpoczynku dobowego przysługującego kierowcy, w wymiarze 11 godzin. Doliczając do tego standardowe 8 godzin pracy (zgodnie z podstawowym wymiarem), pozostaje akurat 5 „wolnych” godzin w dobie, które można maksymalnie przeznaczyć na przerwę w przerwanym systemie czasu pracy.
Jeżeli natomiast kierowca wykonuje przewozy regularne, przerwa może trwać nie dłużej niż 6 godzin, pod warunkiem, że dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza 7 godzin.
W przerywanym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje zatem maksymalnie jedna przerwa w pracy, trwająca maksymalnie 5 lub 6 godzin w ciągu jednej doby. Może ona być tym samym krótsza i wynosić na przykład 3 godziny. Przy wprowadzaniu przerwy do dziennego harmonogramu kierowcy nie ma znaczenia, w jakich godzinach zostanie ona wyznaczona (mogą być one nawet różne każdego dnia), a także, jak rozłoży się czas pracy kierowcy przed przerwą i po przerwie.
W praktyce system przerywanego czasu pracy jest znany w szczególności kierowcom pracującym w komunikacji miejskiej, co wynika ze zmiany natężenia ruchu w ciągu dnia – największy ruch odbywa się najczęściej rano i popołudniami, czyli w czasie dojazdów i powrotów z pracy, szkół, uczelni. W okolicach południa i wieczorami jest natomiast znacznie mniejszy.
Prawo do wynagrodzenia za czas przerwy w przerywanym systemie czasu pracy
Za czas przerwy kierowcy przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia, o którym mowa w art. 9 ust. 5, a więc wynagrodzenia wynikającego z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60 proc. wynagrodzenia.
Jest to tym samym przerwa częściowo płatna.
Jak kierowca może wykorzystać przerwę w pracy w systemie przerywanego czasu pracy?
Przerwa w pracy w systemie przerywanym nie jest wliczana do czasu pracy kierowcy, co wynika z treści art. 7 pkt 4. W trakcie jej trwania kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem, co oznacza, że nie musi pozostawać wtedy na stanowisku pracy.
Jak wprowadzić przerywany system czasu pracy w zakładzie pracy?
Przerywany system czasu pracy, zgodnie z treścią art. 18 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców, ustala się w:
- układzie zbiorowym pracy lub
- regulaminie pracy albo
- umowie o pracę – jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa.
W przypadku kierowców zawodowych przerywany system czasu pracy ma w związku z tym znacznie szersze zastosowanie, niż wynika to z przepisów prawa pracy. Kodeks pracy zezwala bowiem na wprowadzenie takiej organizacji czasu pracy tylko w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu, a więc wyłącznie u pracodawców, u których działają związki zawodowe, jeśli doszło do zawarcia z nimi takiego układu (wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga z dnia 10 kwietnia 2019 r., sygn. akt VII Pa 1/19).
Mówiąc o sposobach przyjmowania przerywanego czasu pracy, warto zwrócić uwagę także na możliwość wprowadzenia takiego systemu w sposób dorozumiany.
Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 czerwca 2009 r., sygn. akt III PK 18/09, stwierdzając, że „Orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje, że jednym z wyznaczników treści umowy o pracę może być sposób jej wykonywania, będący zachowaniem ujawniającym zamiar stron w sposób dostateczny. Strony w sposób niezakłócony stosowały przerywany czas pracy od początku obowiązywania umowy. Dodatkowo przemawia za tym okoliczność, że w pisemnej umowie zostało ustalone, iż powód będzie każdorazowo pokonywał trasy wskazane przez pracodawcę. Zawierając umowę, powód wiedział, że będzie pracował w dwóch odrębnych częściach doby”.
Sąd Najwyższy uznał tym samym za niezasadny podniesiony w tej sprawie zarzut skarżącego, że system przerywanego czasu pracy nie został wprowadzony i że należy stosować przepisy o podstawowym czasie pracy.
W związku z powyższym można przyjąć, że istnieje także możliwość, aby wprowadzić system przerywanego czasu pracy w sposób dorozumiany, jeśli faktycznie to właśnie on będzie stosowany w danym stosunku pracy pomiędzy pracodawcą a kierowcą.
Przerywany system czasu pracy w ramach systemu równoważnego
Ustawa o czasie pracy kierowców zezwala również na stosowanie systemu przerywanego czasu pracy w ramach systemu równoważnego. Oczywiście tylko w uzasadnionych przypadkach oraz według z góry ustalonego rozkładu czasu pracy, a w dodatku z uwzględnieniem przepisów o obowiązkowym odpoczynku dobowym. Taki rozkład czasu pracy powinien obejmować okres co najmniej 1 miesiąca. Połączenie przerywanego czasu pracy z równoważnym nazywamy mieszanym systemem czasu pracy.
Pracodawca może zastosować mieszany system czasu pracy zarówno w obrębie jednego dnia pracy, jak i tak ustalić rozkład czasu pracy kierowcy, by część dni w przyjętym okresie rozliczeniowym pracował on na podstawie czasu przerywanego, a część na podstawie równoważnego. W pierwszym przypadku pracodawca będzie musiał jednak dokonać skrócenia maksymalnie 5-godzinnej przerwy przysługującej kierowcy w przerywanym systemie czasu pracy.