Wprawdzie zagadnienia związane z czasem pracy kierowcy zawodowego są regulowane w odrębnej ustawie o czasie pracy kierowców, nie znalazły się w niej jednak przepisy odnoszące się do pracy w niedziele i święta. Oznacza to więc, że w tym przypadku musimy sięgnąć do Kodeksu pracy, jak również ustawy o dniach wolnych od pracy.
Ta ostatnia za dni wolne od pracy uznaje niedziele oraz 13 dodatkowych, świątecznych dni, takich jak Nowy Rok, Święto Trzech Króli, Wszystkich Świętych, Święto Konstytucji 3 Maja.
Kodeks pracy stanowi z kolei, że za pracę w niedziele i święta uważa się pracę wykonywaną między godziną 6:00 w tym dniu a godziną 6:00 w dniu następnym, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.
Kodeks pracy wprowadza tym samym godziny graniczne, zezwalając jednocześnie pracodawcy na wprowadzenie innego przedziału czasowego, obejmującego pracę w niedzielę i święta.
Należy jednak pamiętać, mając na względzie stanowiska PIP i sądów, że godzina rozpoczęcia pracy klasyfikowanej jako praca w niedzielę lub święto, powinna przypadać konkretnie w tych dniach, a nie w dniach poprzedzających. Wszelkie zmiany w zakresie ustalania godzin granicznych dla pracy w niedzielę i święta pracodawca ma obowiązek wprowadzać do regulaminu pracy lub obwieszczenia.
W odniesieniu do pracy w niedziele i święta, a także w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą Wielkanoc, wykonywanej w placówkach handlowych, obowiązują natomiast ograniczenia wynikające z odrębnej ustawy – ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni.
Kiedy można pracować w niedziele i święta?
Prawo pracy nie daje pracodawcom swobody w zakresie ustalania, kiedy ich pracownicy mogą pracować w dni ustawowo wolne. Przepisy uznają pracę w niedziele i święta za dopuszczalną tylko w określonych przypadkach, o których mowa w art. 15110 KP:
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- w ruchu ciągłym;
- przy pracy zmianowej;
- przy niezbędnych remontach;
- w transporcie i w komunikacji;
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
- przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
- w rolnictwie i hodowli;
- przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, m.in. w zakładach świadczących usługi dla ludności, gastronomii, hotelarstwie, zakładach opieki zdrowotnej;
- w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;
- przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej lub urządzeń telekomunikacyjnych, odbieranych poza RP, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni, o których mowa w art. 1519 § 1 KP, są u niego dniami pracy.
Z powyższego (pkt 5) wynika zatem, że praca w niedziele i święta jest dozwolona w branży transportowej.
Stąd też względem kierowców zawodowych zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu pracy regulujące pracę w tych dniach.
Pracodawca, który zleca pracownikom wykonywanie pracy w niedzielę lub święto w związku z zaistnieniem innych przesłanek niż przewidziane powyżej, narusza prawa pracownika, za co mogą grozić mu sankcje finansowe.
Co przysługuje kierowcy zawodowemu za pracę w niedziele i święta?
Kierowcy zawodowemu, który wykonuje pracę w niedziele i święta, należy zapewnić w pierwszej kolejności dzień wolny od pracy, co wynika bezpośrednio z brzmienia przepisów.
Jeżeli praca była wykonywana w niedzielę, dzień wolny od pracy powinien przypaść w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Gdy nie jest możliwe wykorzystanie dnia wolnego od pracy w tym terminie, w zamian za pracę w niedzielę pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego.
Pracę w dzień świąteczny inny niż niedziela rozlicza się na podobnych zasadach. Za pracę w święto kierowcy również przysługuje dzień wolny od pracy, w okresie przyjętego okresu rozliczeniowego. Co istotne, dzień wolny od pracy przysługuje pracownikowi niezależnie od tego, ile faktycznie godzin przepracuje on w niedzielę lub święto. Nawet jeśli kierowca zjawi się w pracy w niedzielę lub święto na godzinę, czy dwie, pracodawca będzie zobowiązany udzielić mu za ten dzień całego dnia wolnego od pracy (8 godzin).
Dodatek do wynagrodzenia kierowcy za pracę w niedziele i święta
W pewnych przypadkach kierowca, zamiast dnia wolnego od pracy, może otrzymać dodatek do wynagrodzenia za pracę w niedziele i święto. Taka sytuacja nastąpi jednak tylko wtedy, gdy za pracę w niedziele lub święto nie będzie możliwe wykorzystanie we wskazanych powyżej terminach (w ciągu okresu rozliczeniowego) dnia wolnego od pracy. Dodatek do wynagrodzenia nie ma tym samym prawa pierwszeństwa. Przysługuje on kierowcy dopiero w ostateczności.
Dodatek do wynagrodzenia za pracę w niedziele i święto należy się w wysokości 100 proc. wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w niedzielę i święto. Nie wolno w tym miejscu zapominać, że czas pracy kierowcy zawodowego to nie tylko czas, w którym prowadzi on pojazd. Do czasu pracy wliczają się także inne czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego, takie jak załadunek i rozładunek.
Jeżeli kierowca, który wykonywał pracę w niedzielę lub święto, nie skorzysta z dnia wolnego od pracy, w takiej sytuacji możemy mieć do czynienia z przekroczeniem średniotygodniowej normy czasu pracy.
W kontekście tym pojawiło się pytanie, czy w takim razie pracownikowi przysługują dwa dodatki do wynagrodzenia: pierwszy za pracę w niedzielę lub święto, a drugi za przekroczenie średniotygodniowej normy czasu pracy? Odpowiedzi twierdzącej udzielił na nie Główny Inspektorat Pracy, co stanowi zarazem opinię przeciwną do stanowiska Sądu Najwyższego, przedstawionego w wyroku z dnia 15 lutego 2006 r., sygn. akt II PZP 11/05. Głos w tej sprawie zajęło w maju 2021 r. również Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii, przychylając się do poglądu GIP.
Prawo kierowcy do wolnej niedzieli
Kierowca pracujący w niedziele powinien korzystać ponadto co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Nie dotyczy to jednak pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy weekendowej (art. 15112 KP).
Dodatkowo, zgodnie z treścią art. 147 KP, w każdym systemie czasu pracy, jeżeli tylko przewiduje on rozkład czasu pracy obejmujący pracę w niedziele i święta, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom łączną liczbę dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy przypadających w tym okresie.
