Jednym z najczęściej występujących przykładów nienależytego wykonania umowy przewozu w międzynarodowym transporcie drogowym towarów jest opóźnienie w dostawie (opóźnienie terminu dostawy), powszechnie nazywane opóźnieniem w rozładunku. Jak zgodnie z Konwencją CMR wygląda w takim przypadku odpowiedzialność przewoźnika i jakie warunki muszą zostać spełnione, aby mogło być dochodzone wobec przewoźnika roszczenie z tego tytułu?
Mająca zastosowanie do umów międzynarodowego przewozu drogowego towarów Konwencja CMR wprowadza wprost definicję opóźnienia terminu dostawy.
Pojęcie opóźnienia terminu dostawy
Zgodnie z art. 19 Konwencji CMR opóźnienie terminu dostawy następuje wówczas, kiedy towar nie został dostarczony w umówionym terminie. Inna możliwość występuje – o ile nie umówiono terminu, gdy faktyczny czas trwania przewozu, uwzględniając okoliczności, a zwłaszcza przy przesyłkach drobnych czas niezbędny dla skompletowania pełnego ładunku w normalnych warunkach przekracza czas, jaki słusznie można przyznać starannym przewoźnikom.
Zasady odpowiedzialności przewoźnika
Przewoźnik odpowiada za opóźnienie dostawy i nie może próbować zwolnić się od odpowiedzialności powołując się na wady pojazdu, którym się posługuje dla wykonania przewozu, ani na winę osoby lub pracowników osoby, u której pojazd wynajął (art. 17 ust. 1 i 3 Konwencji CMR). Przepisy Konwencji przewidują jednak w określonych sytuacjach wyłączenie przewoźnika od odpowiedzialności (tzw. przesłanki egzenoracyjne).
Zgodnie z art. 17 ust. 2 Konwencji CMR, przewoźnik jest zwolniony od tej odpowiedzialności, jeżeli opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej (a zatem nadawcy lub odbiorcy), jej zleceniem nie wynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.
W praktyce sytuacje takie traktowane są jednak jako wyjątkowe i w orzecznictwie wskazuje się, że przesłanki z art. 17 ust. 2 Konwencji CMR nie mogą być interpretowane zbyt szeroko (patrz wyrok SA w Warszawie z 14 lutego 2014 r., I ACa 811/13). Generalną zasadą jest bowiem odpowiedzialność przewoźnika. Możliwość powoływania się na przyczyny z art. 17 ust. 2 Konwencji CMR wyłącza stwierdzenie, choćby w niewielkim stopniu, niedbalstwa przewoźnika (patrz wyrok SA w Warszawie z 11 marca 1998 r., I ACa 914/97, art. 29 Konwencji CMR). Co więcej, wystąpienie takich przyczyn przewoźnik musi udowodnić (art. 18 Konwencji CMR). W praktyce więc uznanie przez sąd, iż miały one miejsce zdarza się rzadko.
Odszkodowanie za opóźnienie w rozładunku – kto może dochodzić roszczenia od przewoźnika
Jednocześnie jednak Konwencja CMR chroni przewoźnika, stawiając szereg wymogów podmiotowi, który chce dochodzić wobec przewoźnika roszczenia z tytułu opóźnienia w dostawie.
Roszczenia może dochodzić tylko “osoba uprawniona”. Pojęcie to nie jest zdefiniowane w Konwencji CMR, co w praktyce przysparza trudności interpretacyjnych. W piśmiennictwie przyjmuje się, że osobą uprawnioną jest nadawca lub odbiorca faktycznie poszkodowany w wyniku opóźnienia. Przepisy Konwencji CMR wymagają, aby osoba uprawniona udowodniła, że z opóźnienia wynikła dla niej szkoda. A zatem, że poniosła uszczerbek majątkowy – zmniejszenie aktywów, zwiększenie pasywów.
Zgodnie z orzecznictwem, roszczenie związane z opóźnieniem w dostawie nie może być kierowane na podstawie kary umownej. Postanowienia umowne (np. zawarte w zleceniach transportowych) przewidujące karę umowną za opóźnienie w dostawie (rozładunku) są przez sądy uznawane za nieważne, a tym samym niewiążące strony. Osoba uprawniona może dochodzić roszczenia wyłącznie tytułem odszkodowania. A zatem zobowiązana jest udowodnić, że w wyniku opóźnienia powstała szkoda i udowodnić jej wysokość.
Limit, forma i przedawnienie roszczenia
Co więcej, Konwencja CMR wprowadza limit wysokości roszczenia z jakim można wystąpić. Zgodnie z art. 23 ust. 5 Konwencji CMR odszkodowanie nie może bowiem przewyższyć kwoty przewoźnego. Wyższego odszkodowania można żądać jedynie w przypadku zadeklarowania wartości towaru lub zadeklarowania specjalnego interesu w jego dostawie, zgodnie z artykułami 24 i 26 Konwencji.
Kolejnym wymogiem jest skierowanie przez osobę uprawnioną zastrzeżenia na piśmie w terminie 21 dni od dnia postawienia towaru do dyspozycji odbiorcy (art. 30 ust. 3 Konwencji CMR). Zastrzeżenie musi być dokonane w formie pisemnej (np. w treści podpisanego pisma wysłanego listem poleconym za potwierdzeniem odbioru przewoźnikowi). Nie spełnia wymogów formy pisemnej zastrzeżenie mające postać wiadomości mailowej (patrz wyrok SA w Katowicach z 10 czerwca 2016 r., V ACa 861/15). W piśmiennictwie i orzecznictwie pojawia się natomiast pogląd, że dopuszczalne jest dokonanie zastrzeżenia na piśmie i wysłanie mailowo (lub faksem) skanu tego pisma.
Roszczenie nie może być ponadto przedawnione. Termin przedawnienia wynosi rok począwszy od dnia wydania (lub 3 lata w przypadku złego zamiaru lub niedbalstwa przewoźnika). Upływ terminu powoduje de facto wygaśnięcie roszczenia, gdyż zgodnie z art. 32 ust. 4 Konwencji CMR roszczenie przedawnione nie może być więcej podnoszone, nawet w postaci wzajemnego powództwa lub zarzutu.
Reasumując, przepisy Konwencji dość szczegółowo normują kwestię opóźnienia w dostawie, stawiając szereg wymogów, które muszą zostać spełnione, aby roszczenia od przewoźnika za opóźnienie w dostawie mogły być dochodzone zgodnie z prawem. Warto zatem mieć powyższe na uwadze, a w razie wątpliwości zasięgnąć rady prawnika.
Niniejszy artykuł nie stanowi opinii prawnej, interpretacji prawnej, ani nie jest opinią prawną.
Fot. Pixabay/12019