Ceny podniosły dynamikę polskiego handlu zagranicznego

Według danych bilansu płatniczego w II kwartale 2022 r. wartość polskiego eksportu towarów wzrosła o 25,2 proc. w porównaniu z analogicznym okresem 2021 r. Wzrost wartości eksportu był wyższy niż w trzech poprzednich kwartałach. Do przyspieszenia nominalnej dynamiki eksportu przyczynił się dalszy wzrost cen transakcyjnych. Według danych statystyki handlu zagranicznego (dane Eurostatu) w II kwartale 2022 r. ceny eksportu wzrosły bowiem o 21,1 proc. rdr. Oznacza to, że wzrost cen tłumaczył w 90 proc. nominalny wzrost eksportu.

Natomiast wolumen eksportu zwiększył się zaledwie o 1,9 proc., a więc wolniej w porównaniu z I kwartałem br. Tak więc trzeci kolejny kwartał eksport z Polski rósł wolniej niż średnio w Unii Europejskiej. Czynnikiem o charakterze średniookresowym, który obecnie negatywnie wpływa na wolumen eksportu, było spowolnienie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych typu „greenfield” do branż przetwórstwa przemysłowego, obserwowane od początku pandemii. W poprzedniej dekadzie eksport związany z inwestycjami zagranicznymi przyczyniał się do przyspieszenia wzrostu wolumenu polskiego eksportu w porównaniu z importem UE.

Najsilniejszy wzrost eksportu nastąpił w przypadku paliw. Jego wartość w II kwartale 2022 r. zwiększyła się trzykrotnie, na co złożył się zarówno silny wzrost cen, jak i wolumenu. Ceny eksportowanych paliw wzrosły o 128 proc. rdr, a wolumen o 43 proc. rdr. Mimo tak znaczącego wzrostu paliwa pozostają najmniejszą, pod względem wartości, kategorią w polskim eksporcie. W II kwartale obejmowały one nieco ponad 4 proc. eksportu ogółem. Z tego względu ich wpływ na dynamikę eksportu ogółem pozostał relatywnie niewielki. Natomiast znacząco przyczyniły się do zwiększenia eksportu do krajów, które są najważniejszymi odbiorcami paliw pochodzących z Polski – tj. do Ukrainy oraz Słowacji i Czech.

Obok paliw najwyższą nominalną dynamiką odznaczał się w II kwartale eksport żywności. Złożył się na to wzrost cen o 26,7 proc. rdr i wzrost wolumenu o 6,2 proc. Wyższa dynamika eksportu żywności w porównaniu z eksportem ogółem przyczyniła się do wzrostu jej znaczenia w polskim wywozie. W II kwartale żywność obejmowała 11 proc. wartości polskiego eksportu. W analizowanym okresie najbardziej wzrosła wartość eksportu mięsa drobiowego, pszenicy, pieczywa cukierniczego oraz przetworów i konserw z mięsa.

Zmiany wolumenów w pozostałych kategoriach były bardzo niewielkie. W największej kategorii obejmującej towary zaopatrzeniowe, eksport zwiększył się realnie zaledwie o 0,6 proc. rdr. Dalsze osłabienie dynamiki eksportu tej kategorii mogło być odzwierciedleniem obserwowanego spowolnienia handlu międzynarodowego oraz kontynuacji zakłóceń łańcuchów dostaw. Natomiast kategoria ta charakteryzowała się nadal wysokim wzrostem cen. W II kwartale wzrosły one o 29,0 proc. rdr. W takich grupach, jak nawozy czy chemikalia organiczne, skala wzrostu cen była zbliżona do obserwowanej w paliwach.

Po spadkach w trzech poprzednich kwartałach (II poł. 2021 r. i I kw. 2022 r.), w omawianym okresie nastąpił niewielki wzrost wolumenu eksportu środków transportu (o 0,8 proc. rdr). Wzrost ten spowodowany był silnym zwiększeniem eksportu samochodów używanych do Ukrainy. Wzrostowi eksportu aut używanych towarzyszyło zmniejszenie się skali spadków eksportu nowych pojazdów oraz części motoryzacyjnych. Zmniejszyła się m.in. skala spadku baterii samochodowych, które pozostają najważniejsza pozycją w polskim eksporcie według najbardziej szczegółowej klasyfikacji towarów.

Istotny wpływ na osłabienie realnego wzrostu eksportu w II kwartale miało zmniejszenie się wolumenu eksportu dóbr konsumpcyjnych. Przyczynił się do tego przede wszystkim wyraźny spadek eksportu towarów trwałego użytku (o 11,6 proc. rdr). Pomijając okres I fali pandemii COVID-19 (tj. II kwartał 2020 r.), był to najsilniejszy spadek eksportu tej kategorii w obecnym stuleciu. Zmiany wartości wskazują na duże zmniejszenie się eksportu odbiorników telewizyjnych oraz jedynie niewielkie nominalne wzrosty eksportu mebli oraz urządzeń gospodarstwa domowego.

Zmiany w strukturze geograficznej wskazują, że na niski wzrost wolumenu eksportu w II kwartale 2022 wpłynęło przede wszystkim zmniejszenie realnego eksportu do Niemiec. W omawianym okresie wolumen eksportu do naszego najważniejszego partnera handlowego zmniejszył się o 0,9 proc. rdr. Prawdopodobnie wynikało to w dużej mierze z utrzymującej się niekorzystnej koniunktury w niemieckim sektorze eksportowym (w II kwartale 2022 r. wolumen niemieckiego eksportu zmniejszył się o 2,2 proc. rdr). Natomiast pozytywny wpływ na dynamikę eksportu ogółem miał wzrost eksportu do pozostałych krajów Unii Europejskiej.

Pozytywny wpływ na dynamikę eksportu miało także zwiększenie sprzedaży towarów do Ukrainy. Wolumen eksportu do tego kraju zwiększył się ponad 40 proc. rdr, a wartość osiągnęła najwyższy poziom w historii tj. 10,8 mld złotych (dane statystyki handlu zagranicznego nie obejmują pomocy wojskowej przekazanej Ukrainie). Wzrost eksportu dotyczył jednak bardzo wąskiej grupy produktów – głównie paliw i używanych samochodów, podczas gdy w większości pozycji towarowych nastąpiły spadki w porównaniu z rokiem poprzednim.

Silnie zmniejszył się natomiast eksport do Rosji, co wynikało z sankcji nałożonych na ten kraj po agresji na Ukrainę. W omawianym okresie wolumen eksportu do tego kraju zmniejszył się o 60 proc. rdr. Głęboki spadek wpłynął na marginalizację znaczenia Rosji, jako odbiorcy towarów pochodzących z Polski. Skalę spadku eksportu ilustruje także to, że wartość eksportu zmniejszyła się w przypadku aż 74 proc. sześciocyfrowych pozycji klasyfikacji towarowej HS. Najgłębszy spadek nastąpił w eksporcie procesorów, które w latach 2020 i 2021 były najważniejszą pozycją w eksporcie Polski do tego kraju.

Silny wzrost importu paliw

W II kwartale br. wartość importu towarów zwiększyła się o 35,1 proc. rdr. Nominalna dynamika importu była więc zbliżona do obserwowanej w I kwartale. Zmieniły się jednak czynniki wzrostu importu na rzecz większego wpływu rosnących cen. W II kwartale były one wyższe o 24,4 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. Był to zdecydowanie najwyższy wzrost cen importu od początku obecnego stulecia. Natomiast wzrost wolumenu spowolnił z 10,0 proc. w I kwartale do 7,4 proc. w analizowanym okresie.

Podobnie, jak w poprzednich kwartałach, największy wzrost wartości przywozu nastąpił w kategorii obejmującej paliwa. Wartość importu paliw wyniosła 56 mld złotych, była więc prawie trzykrotnie wyższa w porównaniu z rokiem poprzednim. Do wysokiego wzrostu przyczynił się zarówno wyraźny wzrost wolumenu, jak i silny wzrost cen. Wolumen importu paliw zwiększył się o 23,7 proc. rdr, co w dużym stopniu wpłynęło na realny wzrost importu ogółem. Jednoczesny wzrost cen spowodował, że we wszystkich głównych produktach wartość importu osiągnęła najwyższe dotychczasowe poziomy.

Przyspieszenie realnej dynamiki importu w II kwartale nastąpiło także w przypadku żywności. Wolumen dostaw żywności w omawianym okresie wzrósł o 9,2 proc. rdr (wobec wzrostu o 6,1 proc. w I kwartale br.). Szybciej rosły także ceny importowanej żywności. Zdecydowanie największy wzrost wartości nastąpił w imporcie oleju słonecznikowego, mięsa wieprzowego, ryb, oleju rzepakowego oraz nasion rzepaku. Największy wzrost importu żywności nastąpił z Ukrainy, która w II kwartale 2022 r. stała się trzecim najważniejszym dostawcą żywności do Polski.

W pozostałych głównych kategoriach wzrost wolumenu importu w II kwartale 2022 r. okazał się niższy w porównaniu z początkiem br. Wyraźnie obniżyła się realna dynamika importu towarów zaopatrzeniowych, do zaledwie 0,9 proc. rdr, co może być związane z mniejszą aktywnością sektora eksportowego. Wskazuje na to również spadek importu części do dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych o 8,2 proc. rdr. Na relatywnie wysokim poziomie utrzymała się realna dynamika przywozu towarów konsumpcyjnych (wzrost o 9,8 proc. rdr). Podobnie, jak w I kwartale br., wzrost importu skoncentrowany był przede wszystkim na dobrach nietrwałych i półtrwałych. Natomiast import towarów trwałego użytku praktycznie nie zmienił się w porównaniu z rokiem poprzednim. Wolniej niż w poprzednim kwartale rósł także import samochodów osobowych.

Deficyt w obrotach towarowych zrekompensowała rekordowa nadwyżka w usługach

Nieco wyższa dynamika eksportu niż w poprzednich kwartałach i jednocześnie stabilizacja tempa wzrostu importu wpłynęły na zmniejszenie się ujemnego salda obrotów towarowych w porównaniu z poprzednimi dwoma kwartałami. W II kwartale 2022 r. deficyt w handlu towarami ukształtował się na poziomie 23,9 mld zł (wobec odpowiednio 26,6 mld zł i 32,3 mld zł w IV kwartale 2021 r. i I kwartale 2022 r.). Największy wpływ na rozmiary ujemnego salda obrotów towarowych miał deficyt w paliwach, który przekroczył 40 mld zł.

Poprawa salda w porównaniu z I kwartałem br. wynikała ze zwiększenia nadwyżki w handlu środkami transportu oraz żywnością. Wzrost dodatniego salda w obu tych kategoriach zrekompensował powiększenie deficytu w paliwach i jednoczesne zmniejszenie nadwyżki w towarach konsumpcyjnych.

Na zmiany salda w ujęciu geograficznym największy wpływ miały zmiany w strukturze importu paliw. Silny wzrost deficytu nastąpił przede wszystkim w wymianie z Arabią Saudyjską oraz Stanami Zjednoczonymi. W obu przypadkach ujemne saldo w II kwartale 2022 r. było najwyższe w historii. Ze względu na wzrost importu paliw zmniejszyło się także dodatnie saldo w handlu z Niemcami. Zmiana struktury importu paliw przyczyniła się także do zmniejszenia deficytu w obrotach z Rosją w porównaniu z poprzednim kwartałem.

Deficyt w handlu towarami został zrekompensowany przez wysokie dodatnie saldo w obrotach usługowych. W II kwartale 2022 r. dodatnie saldo w handlu usługami wzrosło do 44,0 mld złotych. Było to najwyższe dodatnie saldo od początku publikacji danych bilansu płatniczego. W porównaniu z rokiem poprzednim nadwyżka w usługach zwiększyła się o 12,4 mld złotych, a więc najbardziej w historii. Zmiany w poszczególnych kategoriach usług wskazują, że do silnego wzrostu dodatniego salda przyczyniły się przede wszystkim dwa zjawiska. Po pierwsze, rosyjska agresja spowodowała silny wzrost liczby uchodźców z Ukrainy, co znalazło odzwierciedlenie w dużym wzroście wartości przychodów z podróży zagranicznych. Po drugie, rosnące ceny usług, które ze względu na znacznie większą wartość eksportu w porównaniu z importem, przy zbliżonej skali wzrostu, wpłynęły bardziej na zwiększenie przychodów.

Autor: Wojciech Mroczek, ekspert ekonomiczny w Departamencie Statystyki NBP