Przewóz i logistyka towarów niebezpiecznych odbywa się zazwyczaj specjalnymi środkami transportu, gdyż właściwości ładunku stanowią zagrożenie dla ludzi. Zasady transportu i wymagane dokumenty, oznaczenia i środki ochrony są określone w specjalnych konwencjach międzynarodowych.
Towary niebezpieczne najczęściej przewożone są w naczepach-cysternach, kontenerach i wagonach kolejowych. Ładunek mieszczący towar niebezpieczny wymaga jednak zastosowania odpowiednich certyfikowanych opakowań zabezpieczających go przed skutkami uszkodzenia. Transport paliw czy innych artykułów niebezpiecznych wymaga też przede wszystkim dokładnej kontroli zaworów i mechanizmów zabezpieczających oraz odpowiednich warunków załadunku i rozładunku.
Naczepy przechodzą „odchudzanie”
Do transportu substancji chemicznych używane są powszechnie cysterny, zarówno kolejowe, jak i drogowe, ze zbiornikiem o kształcie cylindrycznym bądź skrzyniowym. Im więcej komór, tym więcej instalacji. Każda komora posiada właz, kołnierz włazowy, jak również zawór kołnierzowy. Elementami zabezpieczeń są też składane poręcze na szczycie cystern, stosuje się też specjalne drabinki z antypoślizgowymi szczeblami. Komory na węże ulokowane są przeważnie na całej długości cysterny (jedna po każdej stronie), po to aby dostęp do nich był stosunkowo łatwy. Wspierające elementy osiowe są specjalnie chronione przed korozją. Współczesne naczepy mają z reguły osie z zawieszeniem pneumatycznym, opcjonalnie oferowane są osie podnoszone.
Na średnich i długich dystansach, np. do transportu paliw wykorzystywane są zazwyczaj kilkunastometrowe naczepy-cysterny współpracujące z ciągnikami siodłowymi w konfiguracji 4×2.
Bez względu na typy cystern, w ostatnich latach mamy do czynienia z ich intensywnym “odchudzaniem”. Rezultatem zmniejszenia masy własnej ma być zwiększanie tzw. masy użytecznej. Dlatego np. w cysternach niemal powszechnie stosuje się materiały powstałe na bazie aluminium. Dotyczy to nie tylko części zewnętrznych zbiorników, ale również grodzi wewnętrznych oraz wózków. Taka cysterna może być nawet o tonę lżejsza od podobnej gabarytowo, jednak wykonanej z typowej blachy stalowej.
Stokota ma w ofercie Eurolight, trzyosiówkę o obj. 42 m sześc. i wadze wynoszącej 4,9 t, ze relatywnie lekkim zawieszeniem i nisko umieszczonym środkiem ciężkości. Zbiornik ma cylindryczny kształt. Cysternę wykonano z aluminium, wnętrze zbiornika podzielono na dwie komory. Producent zwraca uwagę, że naczepa ma nisko położony punkt ładunkowy, system odzyskiwania pary oraz rozładowywacz grawitacyjny.
Kassbohrer oferuje z kolei pojazdy wykonane w całości z aluminium, głównie cztero-, pięcio- i sześciokomorowe, z możliwością oddolnego i odgórnego załadunku. Wśród szczególnie popularnych jest pięciokomorowa, z możliwością oddolnego i odgórnego załadunku. Wyposażono ją w system pomiarowy legalizowany na benzynę i olej napędowy. Elementami wyposażenia są m.in: drukarka, zwijadło węża mokrego (z wężem o długości 40 m) oraz schowki na węże.
Cysterny eliptyczne i z karbonowymi wzmocnieniami
Bioeco Holding ma w ofercie jednokomorową, paliwowo-olejową cysternę o przekroju eliptycznym (producentem jest Sacim). Eliptyczny kształt zastosowano by poprawić stabilność skrętną oraz obniżyć środek ciężkości, co wpływa na stabilność boczną na zakrętach.
Mniej znana na polskim rynku jest marka Willig. Naczepa-cysterna dostarczana jest m.in. z systemem BC+ (patent Willig) – składającym się z karbonowych poprzeczek wzmacniająco-stabilizujących ramę. To pozwoliło na obniżenie wagi pojazdu nawet do 200 kg. Pojazd jest dodatkowo wyposażony w moduł załadunkowo-rozładunkowy JET A1.
W ofercie wielu producentów (m.in. Simatra; Alkom) są cysterny do przewozu gazów płynnych (LPG). Powodzeniem cieszą się głównie naczepy z typoszeregu o poj. nominalnej wynoszącej od 45 do 50 tys. l. Ich budowa jest w każdym przypadku podobna, bazę stanowi jednokomorowy zbiornik, w kształcie cylindryczno-stożkowym wykonany ze stali niskostopowej o podwyższonej wytrzymałości.
Najczęściej stosowane autocysterny to pojazdy o poj. nominalnej wynoszącej 12-20 tys. l. Przeważnie mają tzw. kuferkowy przekrój, a materiałem użytym do wykonania zbiorników jest stop aluminium. Zbiorniki napełniane są zazwyczaj odgórnie, choć opcjonalnie oferowane są też rozwiązania umożliwiające napełnianie ich z dołu. Opróżnianie może być skolektorowane do jednego zaworu spustowego, spotykamy również autocystetrny zaopatrzone w niezależne zawory spustowe umieszczone przy każdej z komór.
Magazyny przygotowane na niekontrolowany wyciek
W składowaniu substancji niebezpiecznych stosowane są np. różnego rodzaju beczki. Muszą być wykonane z materiału, który wyklucza ich wejście w niebezpieczną reakcję z substancją w nich przechowywaną. Jednocześnie muszą stanowić izolację substancji przed wpływem czynników zewnętrznych na ich zawartość. Kluczowe znaczenie ma prawidłowe oznaczenie beczek i ich zawartości. Miejsce magazynowania powinno zawierać instrukcje informujące o sposobie składowania, pakowania i załadunku beczek.
Budynki przeznaczone do ich przechowywania nie mogą mieć podpiwniczenia ani strychu. Muszą mieścić się w parterowej kubaturze z lekką konstrukcją dachową z materiałów co najmniej trudno zapalnych. Drzwi magazynu muszą być wykonane z materiałów niepalnych i otwierać się na zewnątrz. Posadzka musi być wykonana z nienasiąkliwego, nieiskrzącego i ogniotrwałego materiału, przewodzącego prąd elektryczny.
Przechowywanie beczek wiąże się z ryzykiem niekontrolowanego wycieku ich zawartości. Substancja wyciekająca z uszkodzonej beczki powinna trafiać do specjalnej wanny wyłapującej, która zapobiegnie skażeniu otoczenia, a także utracie samej substancji. Warto zastosować na stanowiskach wyłapujących wanny ociekowe, które są wykonane z polietylenu, zapewniającego odporność na większość płynów przechowywanych w beczkach.
Transport wewnętrzny beczek powinien odbywać się z udziałem wózków ręcznych. W pewnych sytuacjach, jako zamiennik mogą być stosowane wózki mechaniczne lub wykorzystujące specjalistyczny osprzęt, nie powodujący zagrożenia wybuchem. Ze względów bezpieczeństwa magazyny paliwa i innych artykułów niebezpiecznych posiadają progi, których wysokość umożliwia zatrzymanie wycieku wewnątrz magazynu. Stanowią one jednak przeszkodę transportową, stąd warto wyposażyć je w rampy, pomosty najazdowe.
Do przelewania substancji łatwopalnych powinno się stosować krany z ochroną przeciwogniową.
Logistyka towarów niebezpiecznych pod nadzorem WMS
W magazynach towarów niebezpiecznych stosuje się systemy zarządzania (WMS). Przykładem jest Logifact WMS, który już w standardowej wersji wspomaga zarządzanie towarami niebezpiecznymi. Oznacza to, że obsługa artykułów ADR nie wymaga przygotowywania i implementacji dodatkowych, specjalistycznych funkcjonalności. W kartotece produktowej towary niebezpieczne muszą być oznaczone odpowiednią flagą jako artykuły ADR. Odpowiednia konfiguracja magazynu w systemie WMS umożliwia taką pracę operacyjną, aby np. uniknąć stykania się towarów dwóch klas ADR, które nie powinny bezpośrednio ze sobą sąsiadować. System WMS, odpowiedzialny w tym zakresie za sterowanie zadaniami transportowymi w magazynie oraz prawidłowe składowanie artykułów strefach magazynowych dba o to, aby prace magazynowe przebiegały z zachowaniem norm dotyczących towarów ADR. Dodatkowo, przez integrację systemu WMS z systemami wagowymi lub wizyjnymi w magazynie, możliwe jest komputerowe wspomaganie kontroli ograniczeń w zakresie pojemności, wagi, zakazów dotyczących magazynowania mieszanego oraz nadzoru / monitoringu realizacji poszczególnych procesów przebiegających w magazynie.
Dzięki oflagowaniu produktów ADR w kartotece produktowej systemu WMS możliwe jest automatyczne umieszczanie informacji o klasie ADR do transportu na dokumentach drukowanych z systemu WMS oraz wydruku karty charakterystyki produktu ADR w przypadku potrzeby zlecenia wyjazdu z magazynu i transportu takiego produktu. Możliwe jest również raportowanie (według różnych zasad) o przepływie tych produktów w magazynie oraz automatyczna lub manualna wymiana danych poprzez interfejs wymiany danych z systemami zarządzającymi gospodarką ADR w przedsiębiorstwie.
Dzięki WMS można monitorować również stan magazynów niebezpiecznych, a poprzez wbudowany moduł OSD (Ostrzeżenia Dyspozytorskie) system automatycznie powiadomi np. przez wysłanie e-maila do odpowiedniej osoby o sytuacjach wyjątkowych lub wymagających natychmiastowej reakcji. Tryb wyzwolenia oraz treść takiego powiadomienia można samodzielnie zdefiniować.
Specjalna posadzka i tryskacze w strefie zagrożenia
Wyspecjalizowanych magazynów towarów niebezpiecznych jest w Polsce całkiem sporo. Jeden z nich należy do Śląskiego Centrum Logistyki w Gliwicach. Zajmuje się kompleksową obsługą logistyczną towarów w miejscu newralgicznym nie tylko dla Górnego Śląska, na skrzyżowaniu transeuropejskich korytarzy transportowych: Berlin – Wrocław – Kijów oraz Gdańsk – Katowice – Żylina). Zasadnicze znaczenie miało oddanie dwóch dużych inwestycji: magazynu przeznaczonego dla materiałów chemicznych oraz kolejowego terminalu kontenerowego, do składowania towarów niebezpiecznych sklasyfikowanych jako ADR.
Na bezpieczne składowanie towarów niebezpiecznych pozwalają nowoczesne rozwiązania technologiczne, z których skorzystano przy budowie magazynu, m.in. szczelna, antyelektrostatyczna posadzka oraz instalacja tryskaczowa działająca wyłącznie w strefach zagrożenia (włącza się tylko w miejscach, gdzie czujniki wykryją dym lub wysoką temperaturę).
– Wdrożenie nowoczesnego informatycznego systemu zarządzania magazynami pracującego w trybie nakazowym i działającego w czasie rzeczywistym było prawdziwą rewolucją. Przede wszystkim możliwe stało się zapanowanie nad wieloma parametrami, których kontrola bez systemu byłaby trudna bądź wręcz niemożliwa – tłumaczył w wypowiedzi dla prasy branżowej Albert Grudzień z Logifact.
W wyniku zastosowania systemu WMS uzyskano dostęp do narzędzi, które w odpowiedni sposób zarządzają transportem oraz składowaniem artykułów ADR w specjalnych strefach w magazynie. Kontrolują ponadto różne parametry pracy tych magazynów oraz raportują szereg wymaganych informacji do sprawnego zarządzania tą pracą oraz podejmowania szybkich i właściwych decyzji zarządczych.
