Transport i logistyka ładunków niebezpiecznych. Zobacz, czym i jak wozić, by spełniać surowe wymogi

Ładunek niebezpieczny to każdy towar, który może oddziaływać niszcząco lub stanowić zagrożenie dla osób, mienia i środowiska naturalnego. Może występować w stałym, ciekłym lub gazowym stanie skupienia. Według statystyk, nadawcami oraz odbiorcami towarów niebezpiecznych są najczęściej firmy z sektorów: chemicznego, petrochemicznego, farmaceutycznego, ale też… górniczego.

Do najczęstszych wad takich przewozów zalicza się relatywnie wysokie koszty i ciągle sygnalizowane problemy ze znalezieniem i odpowiedniego przewoźnika bądź operatora logistycznego.

Największy udział ilościowy, jeśli chodzi o przemieszczanie produktów tego typu w Europie ma transport lądowy.

Transport ładunków niebezpiecznych – przepisy i wymogi

Głównym aktem prawnym dotyczącym przewozu drogowego towarów niebezpiecznych jest Umowa Europejska ADR (The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road). Dodatkowo w Polsce obowiązuje Ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych (wraz z szeregiem rozporządzeń wykonawczych), która wdraża dyrektywę 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego. Umowa ADR obowiązuje w 46 krajach, jest regularnie aktualizowana.

ADR jest tylko jedną z konwencji międzynarodowych (dotyczy transportu drogowego), transportu lotniczego dotyczy umowa DGR, natomiast IMO transportu morskiego, a RID przewozów kolejowych. Cel jest w każdym przypadku podobny: przewoźnik/operator logistyczny musi zagwarantować bezpieczny przewóz towarów i ich składowanie. 

Przewóz towarów niebezpiecznych bez wymaganej dokumentacji, specjalistycznego wyposażenia i przeszkolenia jest niezgodny z prawem i podlega karze grzywny. Konsekwencją wystąpienia niebezpiecznego zdarzenia i/lub wypadku może być sprawa karna.

ADR dzieli materiały niebezpieczne na dziewięć głównych grup:

1 – materiały i przedmioty wybuchowe;

2 – gazy;

3 – materiały ciekłe zapalne;

4.1 – materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne oraz materiały wybuchowe stałe odczulone;

4.2 – materiały samozapalne;

4.3 – materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne;

5.1 – materiały utleniające;

5.2 – nadtlenki organiczne;

6.1 – materiały trujące;

6.2 – materiały zakaźne;

7 – materiały promieniotwórcze;

8 – materiały żrące;

9 – różne materiały i przedmioty niebezpieczne.

Świadectwa, tabliczki i naklejki

Regulacje dotyczą nie tylko zasad klasyfikacji towarów niebezpiecznych, ale również warunków i sposobu ich transportu,  dokumentów niezbędnych podczas przewozu, szkoleń personelu, oznakowania sztuk przesyłki, a także określonych wymagań dla załogi i kierującego środkiem transportowym.

Organizacja przewozu towarów niebezpiecznych ma kluczowe  znaczenie, specjaliści optymalizują schematy dostaw biorąc pod uwagę specyfikę ładunku, kontrolując przestrzeganie warunków prawnych, technicznych i zdrowotnych.

Przewoźnik powinien mieć świadomość, że pojazdy do przewozu substancji chemicznych muszą mieć świadectwa dopuszczenia do transportu, zawierać wymagane tabliczki ADR, mieć aktualne badania techniczne (wyposażenie i osprzęt) oraz badania odbiorcze (dokumentacja).

Nie wolno przechowywać, ani transportować materiałów niebezpiecznych z innymi materiałami, gdyż w razie uszkodzenia opakowania może dojść do reakcji chemicznej.

Towarom przypisuje się też tzw. grupy pakowania (określają natężenie zagrożenia). Grupa pakowania I oznacza towar, który stwarza duże zagrożenie, grupa pakowania III – towar, który stwarza małe zagrożenie.

W transporcie drogowym materiały niebezpieczne mogą być przewożone w sztukach, a każda sztuka towaru powinna być oznakowana nalepką ostrzegawczą i numerem UN, a w przypadku towarów wybuchowych nalepką z nazwą materiału zawartego w opakowaniu. Jeśli towar stwarza różne zagrożenia, to na odrębnych nalepkach należy umieścić informacje o toksyczności, właściwościach żrących i palności.

Pojazdy do przewozu ładunków niebezpiecznych

Do przewozu w sztukach można stosować skrzynie, kontenery, platformy lub pojazdy ze specjalnie przystosowanym nadwoziem. Z kolei przewóz luzem, bez opakowania odbywa się za pomocą pojazdów skrzyniowych lub kontenerów (dedykowany jest dla stwarzających niewielkie zagrożenie towarów stałych). W przypadku przewozu w cysternach, każdy pojazd ma tzw. kod cysterny, czyli wymagania jakie musi spełnić do przewozu konkretnego ładunku (np. typ pojazdu, stopień napełnienia zbiornika).

Niektóre rodzaje materiałów (np. promieniotwórcze klasy 7) podlegają obowiązkowi zgłoszenia do właściwego komendanta wojewódzkiego policji oraz Państwowej Straży Pożarnej. Określone rodzaje materiałów wymagają również zezwolenia miejscowego komisariatu lub posterunku i komendanta Państwowej Straży Granicznej, na dokonanie załadunku i wyładunku. Obowiązek zgłoszenia należy do przewoźnika (jeżeli jest to firma krajowa) lub do nadawcy (jeżeli zleca on usługę podmiotowi zagranicznemu). Jeżeli przewóz rozpoczyna się za granicą, to zgłoszenia dokonuje właściwa placówka kontrolna Straży Granicznej przed wydaniem zezwolenia na wjazd na terytorium Polski. Efektem tego zgłoszenia jest nie tylko wydanie zgody na przewóz, ale również wyznaczenie trasy przewozu.

Towary niebezpieczne przewożone są zazwyczaj w standardowych pojazdach, naczepach – cysternach, kontenerach i wagonach kolejowych. Ładunek wymaga zastosowania odpowiednich certyfikowanych opakowań zabezpieczających go przed skutkami uszkodzenia.

Pojazd musi być dodatkowo wyposażony w sprzęt do ochrony kierowcy i/lub otoczenia w razie wystąpienia niebezpiecznego zdarzenia. Kierowca i/lub spedytor musi zostać odpowiednio przeszkolony, a szkolenie kończy się regularnie odnawianym certyfikatem.

Stały kontakt z kierowcą niezwykle ważny

Przedmiotem umowy załadowca-przewoźnik powinny być też kwestie związane z przygotowaniem odpowiedniej dokumentacji, dodatkowym ubezpieczeniem itp. Niezbędnymi dokumentami są: zlecenie lub umowa spedycji, a także dokumenty konieczne do ewentualnej odprawy celnej (faktura, packing list, upoważnienie do odprawy, dokumenty firmy).

Sami przewoźnicy podkreślają, że organizacja przewozu materiałów niebezpiecznych wymaga całościowego spojrzenia na: pojazd, opakowanie i ładunek (środki transportu i opakowania powinny być dostosowane do przewożonych towarów). 

Od telematyki przedsiębiorcy oczekują przede wszystkim tego, że zapewni im stały kontakt z kierowcą, stworzy możliwość natychmiastowej reakcji w przypadku jakichkolwiek problemów, zmiany trasy bądź kolejności dostaw (w przypadku transportu towarów niebezpiecznych to szczególnie istotne). 

Rozwiązań jest sporo, niektóre proponują np. dostawcy paliw. Przykładem jest Shell FuelSave Partner, w którym kontakt możliwy jest za pośrednictwem ekranu pokładowego. Komunikaty są wyświetlane na dotykowym ekranie zamontowanym na desce rozdzielczej pojazdu, czyli w zasięgu ręki i wzroku prowadzącego. Spedytor nie musi tworzyć wiadomości od podstaw – może skorzystać z gotowych formularzy dostępnych w systemie, by potem uzupełnić jedynie kilka brakujących danych (np. o terminie dostarczenia przesyłki czy miejscu rozładunku, co znacznie skraca czas przekazywania zleceń). 

Z kolei dzięki takim rozwiązaniom jak TPMS_Telematyka (Drabpol), można przekazywać alerty do systemów telematycznych prawie wszystkich dostawców systemów telematycznych. Jednym z zadań ContiPressureCheck jest wsparcie dla użytkowników pojazdów ciężarowych realizujących właśnie przewozy ADR, a konkretnie monitorowanie temperatury opon i zapobieganie zapaleniu się. Kontrola temperatury powoduje, że unika się wystrzałów opon z powodu rozwulkanizowania się bieżnika.

Certyfikat SQAS

Wielu przewoźników przyznaje, że przed podpisaniem kontraktu ze strony załadowców pada pytanie o rodzaj posiadanych certyfikatów.  Niektóre z certyfikatów związanych z sektorem transportowym dotyczą wąskiej, wyspecjalizowanej działalności, inne oceniają kondycję i wiarygodność przewoźników. Są wśród nich: ISO 28000, TAPA TSR czy  TCC Elite. 

Wyspecjalizowanym certyfikatem dotyczącym transportu produktów chemicznych jest SQAS (Transport Service Safety and Quality Assessment for Sustainability). 

System powstał w Europie w połowie lat 90 i jest rezultatem prac Europejskiej Izby Przemysłu Chemicznego (CEFIC). Celem było stworzenie warunków odpowiedzialnego i bezpiecznego obrotu produktami branży chemicznej, w którym wszyscy uczestnicy łańcucha logistycznego spełnialiby odpowiednie standardy bezpieczeństwa i jakości. 

Eksperci z Centrum Doradczo-Szkoleniowym MALON podkreślają, że SQAS pozwala na przeprowadzenie obiektywnej, niezależnej i jednolitej oceny systemów zarządzania jakością, bezpieczeństwem i środowiskiem u podwykonawców. Jest skierowany do: 

– firm uczestniczących w łańcuchu logistycznym TSL,

– dystrybutorów produktów chemicznych,

– firm pracujących na potrzeby transportu chemikaliów,

– właścicieli magazynów, myjni cystern i tank-kontenerów, 

– warsztatów naprawczych kolejowych wagonów-cystern.

SQAS pozwala na jednorodną ocenę przez niezależnych biegłych systemu zarządzania jakością, bezpieczeństwem i środowiskiem logistycznym usługobiorcy. Badanie przy wykorzystaniu kwestionariusza kończy się sporządzeniem raportu, który następnie publikowany jest na stronie internetowej CEFIC przez okres trzech lat (a po upływie tego okresu jest archiwizowany) oraz wpisaniem firmy na listę “SQAS Assessed Companies”.

Przepisy ws. magazynowania towarów niebezpiecznych

Różnorodność zagrożeń wywoływanych przez towary niebezpieczne powoduje też konieczność zapewnienia bezpieczeństwa podczas ich magazynowania. Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa podczas składowania towarów niebezpiecznych spoczywa na właścicielu danego magazynu.

Zarządzający magazynem z materiałami niebezpiecznymi ponosi odpowiedzialność za zdarzenia losowe, a przede wszystkim zaniedbania związane z niewłaściwą organizacją pracy i przechowywaniem. 

Do kluczowych aktów prawnych regulujących organizację magazynów z materiałami niebezpiecznymi dla przedsiębiorców z Unii Europejskiej należą rozporządzenia REACH i CLP. CLP dotyczy klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji. Stanowi dostosowanie przepisów Unii Europejskiej do systemu GHS (Globalny Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów) opracowanego przez ONZ. 

Właściwości przechowanej w magazynie substancji determinują środki ochrony i sposoby jej przechowywania. Wpływają one na wymagania dotyczące samej przestrzeni magazynowej, począwszy od kwestii budowlanych, aż po warunki klimatyczne, w szczególności temperaturę. Dotyczą też organizacji składowania różnych substancji, których wspólne przechowywanie może wywoływać między nimi niebezpieczną reakcję. Prawidłowo zorganizowane stanowiska składowania ułatwiają  kontrolę ilościową i jakościową towaru.

WMS ułatwi monitoring terminów przydatności

W miejscach, w których chodzi o obsługę towarów niebezpiecznych szczególnie cenne jest wykorzystanie potencjału rozwiązań klasy WMS (Warehouse Management System). Rzecz w możliwie efektywnym zagospodarowaniu dostępnej powierzchni składowej, jak również będących do dyspozycji środków transportu poziomego i pionowego, obsłudze dystrybucji towarów, zarządzaniu ładunkami, w optymalizacji dostaw.

WMS, zbierając odpowiednie dane i mierząc kluczowe czynniki wydajności umożliwia rzetelną ocenę pracy magazynu. W przypadku towarów niebezpiecznych szczególnie istotny może być np. monitoring dat ważności towarów, w przypadku firm produkcyjnych również śledzenie partii towarowych w łańcuchu dostaw, kontrolowanie surowców, półproduktów i wyrobów gotowych na każdym etapie ich “życia”, czyli pełne traceability. Wprowadzenie szczegółowej ewidencji towarowej z informacją o terminie przydatności jest niezbędne przy wydawaniu z magazynu według zasady FEFO (First Expired, First Out), czyli według najkrótszego terminu przydatności do użycia, tak aby w magazynie pozostawały tylko artykuły nieprzeterminowane.

Fot. Bartosz Wawryszuk