Nasi klienci często zgłaszają nam sprawy dotyczące dokonywania przez przewoźników prawa zastawu na przesyłce. Warto pamiętać o tym, w jakich okolicznościach faktycznie możliwe jest zgodne z prawem skorzystanie z tego uprawnienia.
Sytuacja A
Pan Krzysztof realizuje na rzecz firmy spedycyjnej przewóz towaru z Krakowa do Gdańska. Zgodnie z umową miał otrzymać połowę frachtu jeszcze przed dowiezieniem towaru do odbiorcy, jednak firma spedycyjna nie wywiązała się z umowy.
W takich okolicznościach pan Krzysztof może skorzystać z prawa zastawu na przesyłce, o którym mowa w art. 57 ustawy Prawo przewozowe. Prawo zastawu dotyczy zarówno przewozu bagażu, jak i towaru, jednak z wyłączeniem przesyłek organów władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania. Prawo zastawu na towarze powstaje z chwilą wydania przewoźnikowi przesyłki, a wygasa z chwilą wydania przesyłki osobie uprawnionej do odbioru. Zastaw powstaje na przesyłce bez potrzeby zawarcia odrębnej umowy o jego ustanowienie.
Zastaw zabezpiecza praktycznie wszelkie roszczenia wynikające z umowy przewozu, w tym także roszczenia odszkodowawcze, koszty powstałe w czasie wykonywania umowy oraz opłaty dodatkowe.
Przewoźnik powinien zadbać o należyte zabezpieczenie przedmiotu zastawu, z którego w żadnym wypadku nie może korzystać. W przypadku gdy dłużnik nie wywiązał się ze zobowiązania, zaspokojenie wierzytelności wierzyciela następuje według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym.
Oznacza to, że wierzyciel nie może celem zaspokojenia swojej wierzytelności sam sprzedać rzeczy ruchomej lub prawa stanowiącego przedmiotu zastawu lub zachować go dla siebie. Co do zasady, wierzyciel w tym celu wnosi do sądu pozew i dopiero uzyskany prawomocny wyrok stanowi dla niego tytuł egzekucyjny. Na wniosek wierzyciela sąd nadaje wyrokowi klauzulę wykonalności, tworząc tzw. tytuł wykonawczy. Tytuł wykonawczy wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji wnosi się do komornika. Wierzyciel uzyskuje zaspokojenie swojej wierzytelności dopiero z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy lub prawa przez komornika.
Sytuacja B
Pan Krzysztof realizuje na rzecz firmy spedycyjnej przewóz towaru z Krakowa do Gdańska. Firma spedycyjna zalega z płatnością wynagrodzenia za poprzednio realizowany przewóz z Krakowa do Białegostoku.
Pan Krzysztof nie może skorzystać z prawa zastawu na przesyłce, gdyż zastaw zabezpiecza wyłącznie roszczenia wynikające z danej umowy przewozu, a nie z umów przewozu zawartych uprzednio przez tego samego przewoźnika z tym samym nadawcą. Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w bieżącym orzecznictwie sądowym. Stwierdził tak m. in. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 4 grudnia 2003 r. (sygn. akt I ACa 696/03, LEX nr 621113).
Sytuacja C
Pan Krzysztof realizuje na rzecz firmy spedycyjnej przewóz towaru z Krakowa do Gdańska. Zgodnie z umową pan Krzysztof miał otrzymać całość frachtu po prawidłowym wykonaniu przewozu, w terminie 45 dni od dnia dostarczenia firmie spedycyjnej faktury VAT wraz z kompletem dokumentów przewozowych. Pan Krzysztof dowiedział się, że firma spedycyjna ma aktualnie bardzo złą sytuację finansową i opóźnia się z płatnościami na rzecz wielu przewoźników.
Podobnie jak w przykładzie powyżej, pan Krzysztof nie może skorzystać z prawa zastawu na przesyłce. Zastaw taki może zabezpieczać tylko istniejące wierzytelności (a nie wierzytelności przyszłe). Jeżeli nie istnieje jeszcze wierzytelność, którą miałby zabezpieczać, nie można zastosować takiego zastawu.
W tym przykładzie strony umowy przewozu umówiły się na płatność w terminie 45 dni od dnia wykonania przewozu. Dlatego w momencie wykonywania przewozu roszczenie jeszcze nie powstało. Fakt, że firma spedycyjna znajduje się w złej sytuacji finansowej, nie zmienia, co do zasady, oceny prawnej tej sytuacji.
Sytuacja D
Pan Krzysztof realizuje na rzecz firmy spedycyjnej przewóz towaru z Wrocławia do Berlina. Zgodnie z umową pan Krzysztof miał otrzymać wynagrodzenie przed rozładowaniem towaru, bezpośrednio od odbiorcy, co potwierdza treść listu przewozowego CMR.
W takich okolicznościach pan Krzysztof ma prawo odmowy wydania odbiorcy towaru, do momentu uiszczenia przez odbiorcę wynagrodzenia przewidzianego w liście przewozowym.
Z uwagi na fakt, że jest to przewóz między dwoma krajami (Polska i Niemcy), realizowana przez pana Krzysztofa usługa stanowi transport międzynarodowy, który podlega przepisom Konwencji CMR.
Zgodnie natomiast z art. 13 ust. 2 Konwencji CMR, odbiorca obowiązany jest do zapłaty przewoźnego w całości lub w części, jeśli wynika to z treści listu przewozowego CMR. Informacje dotyczące płatności frachtu powinny zostać wpisane w tym wypadku do pola nr 14 (np. „przewoźne płaci odbiorca”) i 20 listu przewozowego. W przypadku sporu w tym przedmiocie i braku płatności, przewoźnik zobowiązany jest dostarczyć towar tylko wówczas, gdy odbiorca udzieli mu stosownego zabezpieczenia.
Sytuacja E
Pan Krzysztof realizuje na rzecz firmy spedycyjnej przewóz towaru z Wrocławia do Berlina. Zgodnie z umową pan Krzysztof miał otrzymać od nadawcy połowę wynagrodzenia jeszcze przed dowiezieniem towaru do odbiorcy, jednak firma spedycyjna nie wywiązała się z umowy. W liście przewozowym CMR nie ma żadnej informacji o zagwarantowaniu przewoźnikowi części wynagrodzenia przed wykonaniem przez niego usługi przewozowej.
W takich okolicznościach pan Krzysztof nie może odmówić odbiorcy wydania towaru. Jak zostało wspomniane powyżej, w zakresie transportu międzynarodowego prawo zastawu regulowane jest wyłącznie przez przepisy Konwencji CMR i wobec tego brak jest możliwości odwoływania się w tym zakresie do przepisów zawartych w prawie krajowym.
Dlatego też w przypadku transportu międzynarodowego prawo zatrzymania może zostać przez przewoźnika wykonane tylko w dwóch sytuacjach:
– gdy z treści listu przewozowego wynika, że odbiorca jest obowiązany do zapłaty przewoźnego,
– gdy do takiej zapłaty nie dojdzie ze strony odbiorcy w przewidzianym terminie.
Prawo zastawu na towarze ograniczone w transporcie międzynarodowym
Reasumując, chociaż w niektórych wypadkach istnieje możliwość zastosowania przez przewoźnika prawa zastawu na przesyłce, to w zakresie transportów międzynarodowych jest ono mocno ograniczone.
Warto o tym pamiętać, gdyż dokonanie przez przewoźnika zastawu wbrew omówionym przepisom może narazić go na negatywne konsekwencje prawne, włącznie z możliwością zarzucenia mu przez nadawcę towaru popełnienia czynu z art. 284 § 1 Kodeksu karnego, tj. przestępstwa przywłaszczenia mienia.
Co więcej, bezprawne zastosowanie zastawu na przesyłce i tym samym dopuszczenie przez przewoźnika do świadomego opóźnienia w dostawie towaru, jest aktualnie traktowane przez sądy jako rażące niedbalstwo. W związku z tym przewoźnik odpowiada bez ograniczeń, do pełnej wysokości straty poniesionej w wyniku opóźnienia przewozu, a nie tylko, jak określono w art. 23 ust. 5 Konwencji CMR, do wysokości frachtu.
Fot. Pixabay/Jaume Jaquet