Ustawa prawo przewozowe w art. 55 ust. 1 przyznaje nadawcy uprawnienie do zamieszczenia w liście przewozowym wskazówek co do postępowania z przesyłką na wypadek:
- przeszkody w przewozie powodującej niemożność wykonania umowy zgodnie z warunkami określonymi w liście przewozowym;
- przeszkody w wydaniu powodującej niemożność wydania przesyłki w miejscu przeznaczenia odbiorcy określonemu w liście przewozowym.
W razie wystąpienia przeszkód w przewozie lub dostawie towaru, przewoźnik powinien zatem postępować zgodnie z zaleceniami nadawcy. Jeżeli jednak w liście przewozowym nie znalazłyby się takie wskazówki, ma obowiązek zwrócić się po nie do osoby uprawnionej do ich wydania.
Gdyby doszło do zmiany drogi przewozu, przewoźnik może pobrać przewoźne za rzeczywistą drogę przewozu i obowiązuje go odpowiadający tej drodze termin przewozu, chyba że przeszkody w przewozie są przez niego zawinione.
W razie usunięcia przeszkody przed otrzymaniem wskazówek od nadawcy przewoźnik kieruje przesyłkę do miejsca przeznaczenia lub wydaje ją odbiorcy, zawiadamiając o tym nadawcę.
Należności wynikłe wskutek zmiany umowy przewozu ponoszą odpowiednio nadawca lub odbiorca w zależności od tego, który z nich wprowadza zmiany, chyba że przeszkody w przewozie lub wydaniu przesyłki nastąpiły z winy przewoźnika.
Brak wykonalnych wskazówek do usunięcia przeszkody w przewozie lub wydania przesyłki, zgodnie z treścią art. 58 ust. 1 pkt 1 jest przesłanką do jej likwidacji przez przewoźnika.
Obowiązki przewoźnika w razie zajścia wypadku
Sposób postępowania w razie wystąpienia niespodziewanych zdarzeń regulują także przepisy kodeksu cywilnego w części poświęconej umowie ubezpieczenia. Zgodnie z treścią art. 826 § 1, gdyby doszło do wypadku, ubezpieczający jest zobowiązany użyć dostępnych mu środków w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów.
Jeżeli ubezpieczający umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa nie zastosował się do tych środków, ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności za szkody powstałe z tego powodu. W granicach sumy ubezpieczenia powinien on jednak zwrócić koszty wynikłe z ich podjęcia, jeżeli były one celowe, chociażby okazały się bezskuteczne.
Przeszkody na gruncie przepisów międzynarodowych
Jeżeli do przeszkód w przewozie lub w wydaniu towaru dojdzie w przewozie międzynarodowym, konieczne stanie się odwołanie się do przepisów Konwencji CMR. Zasady postępowania uregulowano w art. 14 ust. 1 i 2 oraz art. 15 ust. 1, 2 i 3.
Podobnie jak na gruncie przepisów krajowych, jeżeli z jakiejkolwiek przyczyny wykonanie umowy przewozu (na warunkach podanych w liście przewozowym) jest lub staje się niemożliwe przed przybyciem towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, przewoźnik jest zobowiązany zażądać instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzania towarem.
Jeżeli jednak okoliczności pozwalają na wykonanie przewozu na warunkach różniących się od przewidzianych w liście przewozowym i jeżeli przewoźnik nie zdoła uzyskać w dostatecznie krótkim czasie instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzania towarem, wówczas powinien podjąć środki, jakie wydają mu się najlepsze w interesie osoby uprawnionej do rozporządzania towarem.
Osobą uprawnioną do wydawania instrukcji zarówno w przepisach krajowych, jak i międzynarodowych zasadniczo zawsze pozostaje nadawca. Doktryna skłania się jednak w kierunku stosowania wykładni funkcjonalnej i przyznawania tego uprawnienia również odbiorcy na podstawie art. 53 ust. 4 prawo przewozowe i art. 12 ust. 2 i 3 Konwencji CMR.
Przeszkody powstałe w momencie wydania przesyłki
Konwencja CMR poświęca osobny artykuł przeszkodom powstałym w momencie wydania przesyłki. Tutaj także przewoźnik powinien zażądać udzielenia odpowiednich instrukcji od nadawcy.
Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia towaru, nadawca ma prawo rozporządzać nim bez obowiązku przedstawienia pierwszego egzemplarza listu przewozowego. Co ważne, na gruncie przepisów międzynarodowych odbiorca, nawet gdy uprzednio odmówił przyjęcia towaru, może zawsze domagać się jego wydania, dopóki przewoźnik nie otrzyma przeciwnych instrukcji od nadawcy.
Uprawnienie przewoźnika do bezzwłocznego wyładowania towaru lub jego sprzedaży
Konwencja CMR w art. 16 przyznaje przewoźnikowi nie tylko prawo do zwrotu kosztów spowodowanych zażądaniem przez niego instrukcji lub ich wykonaniem (o ile koszty te nie wynikły z jego winy), ale i bezzwłocznego wyładowania towaru na rachunek osoby uprawnionej w przypadkach przewidzianych w art. 14 ust. 1 (przeszkody w przewozie) i art. 15 (przeszkody w wydaniu).
Po takim wyładowaniu przewóz uważa się za ukończony. Przewoźnik bierze wówczas na siebie dozór towaru. Może on jednak powierzyć towar osobie trzeciej. Wówczas odpowiada jedynie za rozsądny wybór tej osoby. Towar zostaje obciążony należnościami wynikającymi z listu przewozowego i wszystkimi innymi kosztami.
Sprzedaż przesyłki niedoręczonej
Co więcej, w art. 16 przewidziano także możliwość przystąpienia do sprzedaży przesyłki (nie czekając na instrukcję osoby uprawnionej), jeżeli usprawiedliwia to właściwość psucia się lub stan towaru albo jeżeli koszty jego przechowywania są niewspółmiernie wysokie w stosunku do jego wartości.
Sprzedaż towaru jest dopuszczalna również wtedy, gdy przewoźnik w słusznym terminie nie otrzyma od osoby uprawnionej przeciwnych instrukcji. Kwotę ze sprzedaży należy pozostawić do dyspozycji osoby uprawnionej, po wcześniejszym potrąceniu kosztów ciążących na towarze.
