Nowa umowa, zaakceptowana przez państwa członkowskie 13 października br., wprowadza system preferencji handlowych dla Ukrainy, zastępując dotychczasowe tymczasowe zwolnienia celne, które wygasły w czerwcu 2025 roku.
Nowe regulacje przewidują jednak wprowadzenie mechanizmu ochronnego. Pozwoli on Unii Europejskiej szybko reagować w przypadku zakłóceń rynkowych, jak miało to miejsce w przypadku nadmiernego napływu taniego zboża z Ukrainy w latach 2022–2024.
Komisarz UE ds. rolnictwa, Christophe Hansen, zaznaczył, że umowa ma zapewnić niezbędną przewidywalność sektorowi rolniczemu, a co za tym idzie, wyeliminować potrzebę jednostronnych działań, takich jak zakazy importu. To bezpośrednio dotyczy krajów graniczących z Ukrainą, w tym Polski, które w przeszłości decydowały się na embargo wobec ukraińskich towarów.
Ukraińska adaptacja do unijnych standardów
W ramach porozumienia Ukraina zobowiązała się do wdrożenia unijnych standardów rolnych do 2028 r. Unijny komisarz zaznaczył, że chodzi m.in. o środki ochrony roślin i dobrostan zwierząt. Jeśli nie zostaną one spełnione do ustalonego okresu, dostęp tych produktów do rynków unijnych może zostać ograniczony.
Wicepremier Ukrainy Taras Kaczka podkreślił, że wymiana handlowa wymaga bardzo indywidualnych rozwiązań, które Ukraina zamierza współtworzyć z sąsiednimi państwami członkowskimi UE. Jego zdaniem, obecna sytuacja pozwala na kontrolowany i przewidywalny handel, co wzmacnia zaufanie w regionie.
Z umowy skorzysta nie tylko Ukraina. Christophe Hansen zauważył, że sektor mleczarski i mięsny w UE zyska nowe rynki zbytu. Eksport do Ukrainy może stać się istotnym elementem dywersyfikacji rynków dla europejskich producentów, co ma znaczenie także dla logistyki i przewozów chłodniczych.
Wzmocnione mechanizmy ochrony rynku
Nowa umowa handlowa z Ukrainą zawiera szereg zabezpieczeń, które wpisują się w postulaty zgłaszane m.in. przez Polskę i mają na celu ochronę wrażliwych segmentów rynku rolnego w Unii Europejskiej. Wśród kluczowych mechanizmów znalazły się:
- Utrzymanie systemu cen wejścia dla importu warzyw i owoców z Ukrainy, co zapobiega wprowadzaniu tych produktów na rynek unijny po cenach dumpingowych;
- Ograniczenia w bezcłowym imporcie produktów wrażliwych, takich jak cukier, mięso drobiowe czy jaja – towary te będą podlegały limitom w formie kontyngentów taryfowych, które będą mogły być stopniowo zwiększane, podobnie jak kontyngenty dla unijnego eksportu na rynek ukraiński;
- Bilateralna klauzula ochronna, pozwalająca na czasowe wycofanie przyznanych koncesji taryfowych w przypadku zakłóceń rynkowych, także na poziomie pojedynczego państwa członkowskiego, co stanowi nowość w porównaniu z wcześniejszymi ustaleniami;
- Warunkowość dalszych koncesji dla Ukrainy, uzależnionych od wdrożenia w ciągu trzech lat unijnych standardów w zakresie m.in. pozostałości pestycydów i dobrostanu zwierząt;
- Zasada wzajemności w handlu, dzięki której kontyngenty eksportowe UE, m.in. na mięso wieprzowe, drobiowe i cukier, wzrosną do poziomu nie niższego niż przyznane Ukrainie.
Ekspansja ukraińskiego eksportu rolno-spożywczego
W ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy 2025 roku Ukraina otworzyła 17 nowych rynków zagranicznych dla eksportu produktów rolno-spożywczych – informuje Państwowa Służba Ukrainy ds. Bezpieczeństwa Żywności i Ochrony Konsumentów. To wynik przekraczający pierwotne założenia na ten rok, które zakładały otwarcie 15 rynków.
Wśród nowych kierunków znajdują się m.in. Kanada (jaja konsumpcyjne i jabłka), Chiny (groch, dzikie zasoby wodne, ssaki morskie), Kuwejt (żywność przetworzona), Malezja (produkty mleczne i jajeczne), Albania (jaja), Oman (mięso i podroby drobiowe), Gruzja (gotowe produkty mięsne i mleczne), a także Turcja, Chile i Mołdawia. Łącznie ukraińscy eksporterzy uzyskali dostęp do 11 państw i 17 kategorii produktów.
Według Serhija Tkaczuka, szefa ukraińskiego urzędu ds. bezpieczeństwa żywności, Kijów kontynuuje negocjacje nad otwarciem kolejnych trzech kierunków do końca roku. Przypomniał też, że niedawno ukraińscy producenci zaprezentowali w Stanach Zjednoczonych ponad 20 kategorii towarów – od przekąsek i napojów po wyroby cukiernicze. W 2024 roku po raz pierwszy na rynek amerykański trafiło ukraińskie wino, co zdaniem władz może zapoczątkować dalszą ekspansję w tym regionie.
Na koniec października 2025 r. Ukraina posiadała prawo eksportu produktów rolnych w ramach aż 381 kanałów handlowych. To o 17 więcej niż rok wcześniej.
System bezcłowego handlu z Ukrainą
Przypomnijmy – dotychczasowy system bezcłowego handlu z Ukrainą, wprowadzony po rosyjskiej inwazji w 2022 roku, miał charakter tymczasowy i był reakcją na sytuację kryzysową. Choć umożliwił szybki wzrost wymiany handlowej, wywołał również napięcia w krajach graniczących z Ukrainą. Rolnicy – zwłaszcza z Polski, Słowacji i Węgier – alarmowali, że masowy import tańszych produktów rolno-spożywczych destabilizuje lokalne rynki i podważa opłacalność produkcji krajowej.
To właśnie te obawy przyczyniły się do decyzji o nieprzedłużaniu preferencji i konieczności wypracowania nowego, bardziej zrównoważonego modelu współpracy handlowej. Nowa umowa stanowi kompromis – Ukraina zatrzymała możliwość kontynuacji eksportu, Unia natomiast wypracowała instrumenty ochronne dla wewnętrznego rynku.
