Problem braku zachowania ciągłości działalności przedsiębiorstwa w przypadku śmierci osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą jest aktualnie coraz bardziej powszechny. W celu uregulowania tej kwestii Ministerstwo Rozwoju zapowiada projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, który jest już przygotowany i który jesienią bieżącego roku trafi na posiedzenie Komitetu Stałego Rady Ministrów i rządu.
Ministerstwo Rozwoju w uzasadnieniu do projektu rzeczonej ustawy wskazuje między innymi, że nieuchronnie zmierzamy do momentu, w którym spora grupa osób fizycznych rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia zbliża się lub osiągnęła już wiek podeszły – czyli zwiększający statystyczne prawdopodobieństwo śmierci lub poważnych zachorowań. Wobec powyższego problem braku regulacji dotyczących sukcesji przedsiębiorstwa osoby fizycznej staje się coraz bardziej aktualny.
W świetle obowiązujących przepisów zgon przedsiębiorcy jest w rzeczywistości tożsamy z utratą bytu prawnego przez jego przedsiębiorstwo.
Spowodowane jest to przede wszystkim brakiem uregulowania przez ustawodawcę kwestii zasadniczych dla utrzymania ciągłości przedsiębiorstwa, takich jak: możliwość posługiwania się firmą przedsiębiorcy po jego śmierci, możliwość kontynuacji rozliczeń podatkowych, trwanie umów o pracę, umów cywilnoprawnych, kontraktów handlowych czy też decyzji administracyjnych niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej (koncesje, licencje, zezwolenia). Nowa regulacja ma uzupełnić powyżej opisane luki w prawie, poprzez wykreowanie spójnego systemu zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwa osoby fizycznej.
Najważniejszym celem planowanej regulacji prawnej jest zapewnienie płynności funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela. Naturalną konsekwencją przyszłych unormowań ma być między innymi sprawna zmiana pokoleniowa w firmie, zachowanie miejsc pracy oraz stosunków umownych – co z kolei ma mieć przełożenie na regularność w zaspokajaniu zobowiązań wobec kontrahentów oraz zwiększenie szans na zachowanie ciągłości w osiąganiu zysków.
W projekcie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przygotowano szereg zmian w zakresie poszczególnych gałęzi prawa.
W zakresie prawa cywilnego przewidziano między innymi możliwość posługiwania się od dnia otwarcia spadku do działu spadku dotychczasową firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkiem „w spadku” – bez konieczności uzyskiwania zgody na posługiwanie się nazwiskiem zmarłego przedsiębiorcy. Planuje się także wprowadzenie możliwości dokonywania działu spadku ograniczonego jedynie do części obejmującej przedmiotowe przedsiębiorstwo. Niezwykle istotną zmianą wydaje się być również uregulowanie, zgodnie z którym stosunki prawne, które nie są ściśle związane z osobą spadkodawcy, będą mogły pozostać w mocy.
Projekt zakłada także wprowadzenie szczegółowych regulacji dotyczących przedstawiciela w sprawach związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy – takich jak: tryb jego ustanawiania i odwoływania, zasady dokonywania przez zarządcę czynności w zakresie zwykłego zarządu oraz czynności zwykły zarząd przekraczających, reguły wynagradzania, odpowiedzialności oraz obowiązki zarządcy sukcesyjnego. Prokurentem mortis causa mogłaby być wyłącznie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Zarządzałaby on tymczasowo przedsiębiorstwem jako zorganizowaną częścią spadku, tj. do czasu działu spadku, nie dłużej jednak niż do roku od dnia otwarcia spadku. Ponadto, prokurent mortis causa miałby dostęp do rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy i do określonej wysokości środków pieniężnych związanych z działalnością przedsiębiorstwa.
Zapowiedziano również wiele istotnych zmian w zakresie prawa administracyjnego. Projekt zakłada bowiem między innymi wprowadzenie zasady wstąpienia następców prawnych osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w prawa i obowiązki administracyjne związane z działalnością gospodarczą wynikające między innymi z koncesji, licencji i przyznanych ulg oraz ich tymczasowego przysługiwania zarządcy sukcesyjnemu. Nadto, następcy prawni osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą będą mieli możliwość dalszego korzystania z przyznanej zmarłemu przedsiębiorcy pomocy publicznej oraz sposobność ubiegania się o inne ulgi związane ze zdarzeniami mającymi miejsce po śmierci przedsiębiorcy.
W zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych proponowana zmiana ma zapewnić zachowanie stosunków pracy oraz umożliwienie pracownikom powrotu do pracy na zasadach analogicznych, jak przy przywróceniu do pracy – w przypadku, gdy zarządca sukcesyjny zostanie ustanowiony po pewnym czasie od otwarcia spadku. Co istotne – zarządca sukcesyjny ma zostać uznany za płatnika składek z tytułu ubezpieczenia społecznego. Będzie on także osobą uprawioną do dokonywania wszelkich czynności związanych z zatrudnieniem pracowników.
Zmiany planowane są również w odniesieniu do prawa podatkowego. Przede wszystkim ma zostać wprowadzona regulacja zapewniająca ciągłość rozliczeń podatkowych w zakresie podatków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, czyli w szczególności podatku od towarów i usług, podatku dochodowego, podatku od nieruchomości, podatku od środków transportu.
Jak widać, projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej zakłada rewolucyjne zmiany, których efektem ma być stworzenie spójnego systemu umożliwiającego płynne funkcjonowanie przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela. Proponuje się, by rzeczona regulacja weszła w życie 1 stycznia 2018 roku.