Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wprowadzona pierwotnie w 2013 r. ma na celu zapobieganie opóźnieniom w płatnościach pomiędzy przedsiębiorcami. Ma ona zastosowanie jedynie do transakcji handlowych, czyli obrotu profesjonalnego, gdy obie strony mają status przedsiębiorcy, a umowa dotyczy odpłatnego dostawy towaru lub świadczenia usługi.
Przepisy nadają wierzycielowi wiele uprawnień, w tym m.in. w zakresie możliwości dochodzenia stosunkowo wysokich odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych w wysokości stopy referencyjnej NBP i dziesięciu punktów procentowych (aktualnie: 16 proc.), a także rekompensaty kosztów odzyskiwania należności w wysokości od 40 do 100 euro, w zależności od wartości zobowiązania.
Ustawa wprowadza także wiele użytecznych definicji oraz rozwiązań, które mają służyć niwelowaniu zatorów płatniczych między podmiotami profesjonalnymi, poprzez np. zakaz umownego ustalenia daty doręczenia faktury, czy też określenie maksymalnego terminu zapłaty (60 dni) liczonego od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku potwierdzającego wykonanie zobowiązania.
Termin ten może być jednak umownie modyfikowany, o ile ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Jak stanowi art. 11a ust. 2 ustawy o zatorach, to na dłużniku spoczywa ciężar udowodnienia, że termin nie jest rażąco nieuczciwy.
Duży przedsiębiorca ma więcej obowiązków
Ustawa nakłada na dużych przedsiębiorców wiele dodatkowych obowiązków, w tym w zakresie braku możliwości umownego wydłużenia terminu płatności wobec dłużników mających status mikro, małego lub średniego przedsiębiorcy (art. 7 ust. 2a). Ustawa zobowiązuje także tego rodzaju firmy do corocznego przekazywania organom kontrolnym raportów dotyczących stosowanych terminów zapłaty wierzytelności (art. 13a), a także składania kontrahentom oświadczeń dotyczących posiadania statusu dużego przedsiębiorcę pod rygorem nałożenia grzywny (art. 4c w zw. z art. 13 za).
Wprowadzone aktualnie zmiany dotyczą relacji handlowych firm dużych przedsiębiorców z mniejszymi podmiotami. Ustawa o zatorach określa przy tym dużego przedsiębiorcę jako podmiot, który nie jest mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą, ani średnim przedsiębiorcą.
Na tej podstawie, zgodnie z Rozporządzeniem UE 651/2004 oraz ustawą Prawo przedsiębiorców za dużego przedsiębiorcę należy uważać firmę, która:
- zatrudnia 250 lub więcej pracowników,
- osiąga roczny obrót powyżej 50 milionów euro,
- 25 proc. lub więcej jej kapitału, lub praw do głosowania na zgromadzeniu wspólników, lub akcjonariuszy, kontrolowane jest bezpośrednio lub pośrednio, wspólnie lub indywidualnie przez jeden, lub kilka podmiotów publicznych.
Nie istnieje publiczny rejestr dużych przedsiębiorstw, gdyż sytuacja ekonomiczna każdej firmy jest zbyt dynamiczna, by mogło być to możliwe. Zgodnie z ustawą o zatorach płatniczych duży przedsiębiorca zobowiązany jest złożyć drugiej stronie umowy oświadczenie o posiadaniu statusu przedsiębiorcy pod rygorem nałożenia kary administracyjnej.
Ponadto, gdy wierzycielem jest mikro, mały lub średni przedsiębiorca termin na spełnienie świadczenia przez taki podmiot nie może każdorazowo przekraczać 60 dni od doręczenia faktury lub rachunku potwierdzających wykonanie umowy.
Nowelizacja 2023
Na początku 2023 roku wejdą w życie niektóre przepisy ustawy z 4 listopada 2022 r. nowelizujące ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Niektóre z tych przepisów weszły już w życie 8 grudnia, a pozostałe będą obowiązywać od 24 stycznia 2023. W ramach nowelizacji zmianie ulegnie termin zgłaszania corocznych sprawozdań przez dużych przedsiębiorców. Po wejściu w życie nowych przepisów termin na zgłoszenie będzie mijać 30 kwietnia.
Ponadto zmianie uległy inne wymogi informacyjne nakładane na dużych przedsiębiorców, które zostały znacznie uproszczone:
- są zobowiązani podawać wartość świadczeń jedynie w przypadku których nie dotrzymano terminu płatności,
- nie będzie konieczne podawanie informacji o świadczeniach pieniężnych związanych z działalnością ubezpieczeniową i reasekuracyjną, a także świadczeń przedawnionych,
- złożone sprawozdanie obligatoryjnie będzie ulegać korekcie tylko jeśli w co najmniej jednej pozycji przekazanego sprawozdania dane uległy zmianie o co najmniej 10 proc. wartości.
W pewnym zakresie zmodyfikowano też przepisy regulujące postępowanie przed UOKiK, które może zostać wszczęte wobec dużych przedsiębiorstw zalegających z płatnościami.
Dotychczas zasadą było, że tego rodzaju postępowanie może zostać wszczęte jedynie wobec podmiotu zalegającego z płatnościami w kwocie co najmniej 2 mln złotych, natomiast brak było było możliwości podjęcia działań, gdy zadłużenie narosło w walutach obcych (np. euro).
Aktualnie wprowadzono przepis przewidujący przeliczanie wartości tych świadczeń na złote według średniego kursu Narodowego Banku Polskiego z ostatniego dnia roboczego okresu objętego postępowaniem prezesa UOKiK w stosunku do świadczeń pieniężnych niespełnionych w okresie objętym tym postępowaniem.
Ponadto po nowelizacji urząd, nawet bez uprzedniego, formalnego wszczęcia postępowania administracyjnego, może zdecydować się na wystąpienie z interwencją do podmiotu zalegającego z płatnościami. Tego rodzaju “miękkie” działanie ma być kolejnym narzędziem dyscyplinującym dużych przedsiębiorców do dokonywania terminowych płatności na rzecz swoich kontrahentów.
Zmiany w zakresie zakazu cesji
Zmieniono także zasady dotyczące możliwości wprowadzenia do umów handlowych zakazu cesji. W relacjach handlowych z dużymi przedsiębiorcami, jeżeli wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca lub średni przedsiębiorca, zakazane będzie umowne wyłączanie lub ograniczenie obrotu wierzytelnościami. Przepisu nie stosuje się jednak do tych transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest duży przedsiębiorca będący podmiotem publicznym w rozumieniu art. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych.
Praktyka wprowadzenia do umowy zakazu cesji wierzytelności jest stosunkowo popularna w wykorzystywanych w obrocie umowach gospodarczych, w tym we wzorcach zlecenia transportowego lub umowy spedycji. Zastrzeżenia tego rodzaju ograniczają jednak przewoźnikom oraz spedytorom możliwość zbywania wierzytelności lub korzystania z faktoringu.
Jak zakłada ustawodawca, ten przepis ma przede wszystkim pomóc w poprawie płynności finansowej wierzycieli będących mikro, małymi i średnimi przedsiębiorstwami w wypadku wykonywania przez nich kontraktów na rzecz dużych przedsiębiorców.
